چهل نَم از يک يَم

هزار و چهارصد سال قبل امامی ملکوتی به نام امیرمؤمنان حضرت علی بن ابی‌طالب علیه افضل صلوات المصلین شهیدانه به لقای پروردگار نائل آمد که هویت معصومانه آن امام همام، نه متزمّن بود و نه متمکّن، لذا هماره مظهر معبود خود خواهد بود، هرچند گوینده: «سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی‏»[1] غریمی است که حق او ادا نخواهد شد؛ لیکن نمی از یم چشیدن، دمی مغتنم برای تشنگان کوثر ولایت است. *

یکم
«لَمْ تَرَهُ الْعُيُونُ بِمُشَاهَدَةِ الْعِيَانِ وَ لَكِنْ رَأَتْهُ الْعُقُولُ بِحَقَائِقِ الْإِیمَانِ»[2]؛ خدا را فقط با قلبِ متحقق به ایمان می‌توان شناخت نه با حسّ بصر.

دوم
«لَمَّا رَأَيْتُهُ قَدِ اخْتَارَ لِی دِینَ مَلَائِكَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ أَنْبِيَائِهِ عَلِمْتُ أَنَّ الَّذِی أَكْرَمَنِی بِهَذَا لَيْسَ يَنْسَانِی فَأَحْبَبْتُ لِقَاءَهُ»[3]؛ وقتی که دیدم خدا دین فرشته‌ها و پیامبران را برای من اختیار نمود، دانستم مرا فراموش نمی‌کند، لذا دوستدار دیدار او شدم.

سوم
«سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی»[4]، «سَلُونِی عَمَّا شِئْتُم‏»،[5] «سَلُونِی فَإِن‏ عِنْدِی عِلْمَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِین»[6]‏، «فَاسْأَلُونِی عَمَّا يَكُونُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ عَمَّا كَانَ عَلَى عَهْدِ كُلِّ نَبِيٍّ بَعَثَهُ اللَّهُ»[7]، «وَ اللَّهِ لَوْ شِئْتُ أَنْ أُخْبِرَ كُلَّ رَجُلٍ مِنْكُمْ بِمَخْرَجِهِ وَ مَوْلِجِهِ وَ جَمِیعِ شَأْنِهِ لَفَعَلْت‏ ُ وَ لَكِنْ أَخَافُ أَنْ تَكْفُرُوا فِيَّ بِ رَسُولِ اللَّهِ 6»[8]؛

چهارم
حضرت امیرمؤمنان علیه‌السلام به منزلت نفس حضرت ختمی نبوت(صلی الله علیه و آله وسلم) است. آیه بِهال با عبارت ﴿وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُم‏﴾[9] مؤید آن تنزیل و مصحّح: «إِنَّمَا أَنْتَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْك‏»[10] خواهد بود.

پنجم
ولایت امیرمؤمنان علیه‌السلام مایهٴ کمال ایمان و اتمام نعمت الهی است: ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتی‏﴾.[11]

ششم
امیرمؤمنان علیه‌السلام با خوابیدن در بستر رسول گرامی (صلی الله علیه و آله وسلم) و نزول ﴿وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ﴾[12] به کمال ایثار باریافت.

هفتم
امیرمؤمنان علیه‌السلام با اطعام سهمی از افطار مختصر خود و اهل بیت (علیهم السلام) به اسیری که مشرکانه به قصد کشتن مسلمانان آمد و اسیر شد جریان حقوق بشر را رقم زد.

هشتم
امیرمؤمنان علیه‌السلام حق‌مدار بود، چنان‌که حق نیز علی (علیه السلام) محور بود: «يَدُورُ مَعَهُ حَيْثُمَا دَار»[13]؛ حق فعلی در مدار علی می‌گردد، هر چند علی (علیه السلام) از حق بالذات خلق شده است.

نهم
امیرمؤمنان علیه‌السلام قطب خلافت الهی بود: «إِنَّهُ لَيَعْلَمُ أَنَّ مَحَلِّی مِنْهَا مَحَلُّ الْقُطْبِ مِنَ الرَّحَى‏»[14].

دهم
امیرمؤمنان علیه‌السلام در اثر تنهایی و تقيّه، خلافت غیر خود را امضا کرد: «لَوْ كَانَ لِی بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَمِّی حَمْزَةُ وَ أَخِی جَعْفَرٌ لَمْ أُبَايِعْ كَرْها».[15]

یازدهم
در میدان جنگ با مرکب ساده جهاد می‌کرد و می‌گفت: «أَنَا لَا أَفِرُّ مِمَّنْ كَرَّ عَلَيَّ وَ لَا أَكِرُّ عَلَى مَنْ فَرَّ مِنِّی».[16]

دوازدهم
دربِ قلعه خیبر را کند و نیز بت بزرگ هُبَل را از بالای کعبه به تنهایی به زمین انداخت.

سیزدهم
بیت المال را هر از چندی جاروب می‌کرد و در آن نماز شکر اقامه می‌نمود که حقوق امت را ادا کردم.

چهاردهم
همانند حضرت ختمی نبوت در فتح مکه بعد از پیروزی در جبهه‌های حق علیه باطل اعلان عفو عمومی می‌کرد مگر در مورد خطر.

پانزدهم
در جنگ با یاغی اموی و باغی نفاق و طاغی کفر که قبلاً آب را به روی علویان بسته بودند، با سلطه بر آب اجازه بستن آن را نداد و فرمود: «كَفَی بِالسَّيْف‏».[17]

شانزدهم
اصحاب ادب، صحابهٴ فصاحت و ارباب بلاغت جملگی بر آن‌اند که: «کلامُ عليٍّ دُونَ كَلَامِ الْخَالِقِ وَ فَوْقَ کَلامِ الْمَخْلُوقینِ»‏.[18]

هفدهم
دشمنان سیاسی، نظامی و مانند آن را سرکوب می‌کرد؛ ولی بی‌آبرو نمی‌کرد؛ تنها دنیا را با سه طلاق از یک‌سو و پوشیدن جامه‌ای آن چنان و کفشی این چنین، بی‌آبرو کرد: «لَقَدْ رَقَّعْتُ مِدْرَعَتِی هَذِهِ حَتَّى اسْتَحْيَيْتُ مِنْ رَاقِعِهَا»[19].

هجدهم
مقال اصلی و رسمی امیر مؤمنان(علیه السلام) پرهیز از بیراهه رفتن و راه دیگران را بستن بود: «لَوْ لَا التُّقَى لَكُنْتُ أَدْهَى الْعَرَب‏».[20]

نوزدهم
تحرّز جدّی از دو صفت در برابر مخالفان حق: «مَا عَلَيَّ مِنْ قِتَالِ مَنْ خَالَفَ الْحَقَّ وَ خَابَطَ الْغَيَّ مِنْ إِدْهَانٍ وَ لَا إِیهَانٍ»[21]. از وهن و دهن پرهیز داشتند.

بیستم
در صیانت بیت المال حریمی خاص داشت که هیچ کسی به آن حرم آشنا نبود. داغ کردن دست برادر خود عقیل در اثر درخواست نابجا بود.

بیست و یکم
فتنه‌شناسی از یک‌سو و کور کردن چشم آن از سوی دیگر از خصوصیت‌های آن حضرت بود: «أَنَا فَقَأْتُ عَيْنَ الْفِتْنَةِ»[22].

بیست و دوم
تثلیث طریق عبادت: 1. ترس از دوزخ؛ 2. طمع به بهشت؛ 3. صلاحیت ذاتی معبود و طریق محبت بدون ترس و طمع از ویژگی‌های امیر مؤمنان(علیه السلام) بود.

بیست و سوم
تبیین حقیقت مرگ و اینکه مردن، هجرت از جایی به جای دیگر است و انس وافر به مرگ داشتن، از ویژگی‌های آن حضرت بود.

بیست و چهارم
همگان می‌دانند من لحظه‌ای دستور خدا و پیامبر را رد نکردم و در هیچ امری نافرمانی ننمودم.[23]

بیست و پنجم
از شگفت‌آورترین رخداد روزگار این است: بعد از رحلت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) حضرت فاطمه (سلام الله علیها) مردم مدینه را به یاری امیر مؤمنان(علیه السلام) دعوت کرد، مردم قیام نکردند، بعد از خلافت امیر مؤمنان(علیه السلام) زنی مردم را به کشتن آن حضرت (علیه السلام) دعوت کرد، قیام عمومی شروع شد ـ العجب ـ.

بیست و ششم
کلام امیرمؤمنان علیه‌السلام این است که سر مطهر رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگام رحلت روی سینه من بود و غسل و نماز آن حضرت را به عهده داشتم؛ فرشتگان کمک می‌کردند و از گوشم صدای صلوات آن‌ها قطع نمی‌شد.

بیست و هفتم
امیرمؤمنان علیه‌السلام دَرِ مدینه علم و دَرِ مدینه حکمت نبوی(صلی الله علیه و آله وسلم) و به فرموده حضرت ختمی نبوت (ص): «أَقْضَاكُمْ عَلِيٌّ‏»[24]، بود.

بیست و هشتم
اثر ذاتی عمل، مختص عامل است و اثر تَبَعی آن به غیر می‌رسد: قال(علیه السلام): «ما أحسَنت الی احدٍ»[25] فرفع الناس رؤوسهم تعجّباً فقال(علیه السلام): ﴿إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها﴾[26]، یعنی حرف لام مفید اختصاص است.

بیست و نهم
سرّ عدم استجابت دعا، اشتغال دل به غیر خداست: «لِأَنَّ قُلُوبَكُمْ خَانَتْ بِثَمَانِ خِصَال‏».[27]

سی‌ام
امیرمؤمنان علیه‌السلام نامه‌ای برای شیعیان خود نوشت و مرقوم داشت: «فَإِنَّ اللَّهَ يَقُولُ: ﴿وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَإِبْراهِیمَ﴾[28] وَ هُوَ اسْمٌ شَرَّفَهُ اللَّهُ تَعَالَى فِی الْكِتَابِ، وَ أَنْتُمْ شِیعَةُ النَّبِيِّ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، كَمَا أَنَّ مِنْ شِیعَتِهِ إِبْرَاهِیم‏، اسْمٌ غَيْرُ مُخْتَصٍّ وَ أَمْرٌ غَيْرُ مُبْتَدَع‏».[29]

سی و یکم
خردمندْ زمان و زمانه‌شناس و مالک گفتار و نوشتار و … است: «عَلَى الْعَاقِلِ أَنْ يَكُونَ عَارِفاً بِزَمَانِهِ مُقْبِلًا عَلَى شَأْنِهِ حَافِظاً لِلِسَانِه».[30]

‏سی و دوم
«وَ إِنَّا لَأُمَرَاءُ الْكَلَامِ وَ فِینَا تَنَشَّبَتْ عُرُوقُهُ وَ عَلَيْنَا تَهَدَّلَتْ غُصُونُه‏»[31]. امیر سخن فرمانروای سکوت هم خواهد بود. کلام نمادی از فعل است؛ یعنی ما فرمانروایان قیام و قعود، اعتراض و اعراض، معارضه و متارکه و بالأخره تمام فعل و ترک ما تحت رهبری ملکوتی ما انجام می‌گیرد و معصومانه است.

سی و سوم
«الْعَدْلُ يَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا وَ الْجُودُ يُخْرِجُهَا مِنْ جِهَتِهَا وَ الْعَدْلُ سَائِسٌ عَامٌّ وَ الْجُودُ عَارِضٌ خَاصٌّ فَالْعَدْلُ أَشْرَفُهُمَا وَ أَفْضَلُهُمَا».[32]

سی و چهارم
در پاسخ به سؤال: کَیفَ کانَ حُبُّکم لِلرَسُول(صلی الله علیه و آله و سلم)، فرمود: «کانَ وَ الله احبّ الینا مِن أموالِنا و أولادِنا وَ أمَّهاتِنا و آبائِنا و مِن الماء البارد علی الظمأ»[33].

سی و پنجم
يَا كُمَيْلُ نَحْنُ الثَّقَلُ الْأَصْغَرُ وَ الْقُرْآنُ الثَّقَلُ الْأَكْبَرُ وَ قَدْ أَسْمَعَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله وسلم) وَ قَدْ جَمَعَهُمْ فَنَادَى فِیهِمْ … أَنَّ الْقُرْآنَ الثَّقَلُ الْأَكْبَرُ وَ أَنَّ وَصِيِّی هَذَا وَ ابنای وَ مَنْ خَلَفَهُمْ مِنْ أَصْلَابِهِمْ حَامِلًا وَصَايَاهُمْ الثَّقَلُ الْأَصْغَرُ … يَا كُمَيْلُ فَإِذَا كُنَّا كَذَلِكَ فَعَلَامَ تَقَدَّمَنَا مَنْ تَقَدَّم.[34]

سی و ششم
«أُقْسِمُ لَسَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) يَقُولُ لِی قَبْلَ وَفَاتِهِ بِسَاعَةٍ مِرَاراً ثَلَاثاً يَا أَبَا الْحَسَنِ أَدِّ [أداء] الْأَمَانَةَ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ فِیمَا جَلَّ وَ قَلَّ حَتَّى الْخَيْطِ وَ الْمِخْيَط»[35].

سی و هفتم
فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ﴾- قَالَ هُوَ الرَّجُلُ الَّذِی يَقْضِی لِأَخِیهِ الْحَاجَةَ- ثُمَّ يَقْبَلُ هَدِيَّتَهُ[36]. نه محتاج هدیه دهد و نه قاضی حاجت هدیه را قبول کند.

سی و هشتم
اهل برزخ از زمان می‌گذرند: «أَيُّ الْجَدِیدَيْنِ ظَعَنُوا فِیهِ كَانَ عَلَيْهِمْ سَرْمَداً».[37]

سی و نهم
«قَوَاعِدُ الْإِسْلَامِ سَبْعَةٌ: فَأَوَّلُهَا الْعَقْلُ وَ عَلَيْهِ بُنِيَ الصَّبْرُ وَ الثَّانِی صَوْنُ الْعِرْضِ وَ صِدْقُ اللَّهْجَةِ وَ الثَّالِثَةُ تِلَاوَةُ الْقُرْآنِ عَلَى جِهَتِهِ وَ الرَّابِعَةُ الْحُبُّ فِی اللَّهِ وَ الْبُغْضُ فِی اللَّهِ وَ الْخَامِسَةُ حَقُّ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه وآله وسلم) وَ مَعْرِفَةُ وَلَايَتِهِمْ وَ السَّادِسَةُ حَقُّ الْإِخْوَانِ وَ الْمُحَامَاةُ عَلَيْهِمْ وَ السَّابِعَةُ مُجَاوَرَةُ النَّاسِ بِالْحُسْنَى‏».[38]

چهلم
هاتف غیب در رثای علی بن ابی‌طالب، امیر مؤمنان (علیه السلام) اعلان داشت: «الا تهدمت ارکان الهدی و انفصمت العروة الوثقی قتل عليّ المرتضی (علیه‌السلام)».

اللهم تقبّل منّا و بلّغ ثواب ذلک إلی من هو عِدل القرآن و هم أهل بیت الوحی (علیهم‌السلام) و انصر الإسلام و أهله.

بیستم رمضان المبارک 1440
جوادی آملی

* پیام آیت‌الله العظمی جوادی آملی به مناسبت یک هزار و چهارصدمین سال شهادت حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام)

پی نوشت‌ها:
[1] نهج البلاغه، خطبه 189: «اى مردم پیش از آن كه مرا نیابید، آنچه مى‏خواهید از من بپرسید».
[2] الإحتجاج، ج 1، ص 209: «خداى متعال با چشم ظاهر دیده نمى‏شود، بلكه نور عقل با حقایق ایمان مى‏تواند او را مشاهده کند».
[3] التوحید، صدوق، ص 288: «چون او را دیدم كه دین فرشتگان و رسولان و پیغمبران خود را از برایم برگزیده دانستم كه آنكه مرا باین برگزیدگى اكرام و نوازش فرموده چنان نیست كه مرا فراموش كند و به این جهت لقاى او را دوست داشتم».
[4] نهج البلاغه، خطبه 189: «اى مردم پیش از آن كه مرا نیابید، آنچه مى‏خواهید از من بپرسید».
[5] بصائر الدرجات، ج 1، ص 12: «هر چه مى‏خواهید از من بپرسید».
[6] الامالی، صدوق، ص 341: «از من بپرسید كه علم اولین و آخرین نزد من است‏».
[7] بصائر الدرجات، ج 1، ص 202. «از من بپرسید درباره آنچه تا قیامت پیش مى‏آید و از آنچه در دوره هر پیامبری رخ داده که خدا او را مبعوث کرده است».
[8] نهج البلاغه، خطبه 175: «سوگند به خدا، اگر بخواهم مى‏توانم هر كدام شما را از آغاز و پایان كارش، و از تمام شئون زندگى، آگاه سازم، امّا از آن مى‏ترسم كه با اینگونه خبرها نسبت به رسول خدا6 كافر شوید».
[9] آل‌عمران: 3 / 61: «ما از نفوس خود دعوت كنیم، شما هم از نفوس خود».
[10] الکافی، ج 8، ص 228: «تو از من هستی و من از تو هستم».
[11] . مائده: 5 / 3: «امروز، دین شما را كامل ساختم و نعمت خود را بر شما تمام کردم».
[12] بقره: 2 / 207: «برخی از مردم، جان خود را برای خشنودى خدا مى‏فروشند و خدا نسبت به بندگان مهربان است‏».
[13] الفصول المختارة، ص 135: «حق مى‏گردد هر جا كه علی (علیه السلام) مى‏گردد».
[14] نهج البلاغه، خطبه 3: «او مى‏دانست جایگاه من نسبت به حكومت اسلامى، همچون محور سنگ آسیاب است».
[15] طرف من الأنباء و المناقب، ص 506: «اگر پس از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)، عمویم حمزه و برادرم جعفر براى من مانده بودند، با ابو بكر از روى اكراه و اجبار بیعت نمی‌كردم‏».
[16] . الأمالی، صدوق، ص 170: «از هر كه به من رو كند، نگریزم و به هر كه از من گریزد، حمله نكنم».
[17] المحاسن، ج 1، ص 103: «شمشیر کافی است».
[18] ر.ک: من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 603؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 1، ص 24: «کلام علیJ پایین‌تر از کلام آفریدگار و برتر از کلام آفریدگان است».
[19] الأمالی، صدوق، ص 620: «این پیراهن خود را به‌اندازه‌ای وصله کردم تا از وصال خجالت كشیدم‏».
[20] الکافی، ج 8، ص 24: «اگر تقوى نبود، من زیرك‏ترین فرد عرب بودم‏».
[21] نهج البلاغه، خطبه 24: «در مبارزه با مخالفان حق و آنان كه در گمراهى و فساد غوطه‏ورند، یك لحظه مدارا و سستى نمى‏كنم‏».
[22] الغارات، ج 1، ص 5: «من چشم فتنه را درآوردم».
[23] . تمام نهج البلاغه، ص249.
[24] دعائم الإسلام، ج 1، ص 92: «برترین قاضی و داور شما، علی (علیه السلام) است».
[25] تفسیر الصافی، ج 3، ص 178.
[26] إسراء: 17 / 7: «اگر نیكى كنید، به خودتان نیكى مى‏كنید و اگر بدى كنید، باز هم به خود مى‏كنید».
[27] . أعلام الدین فی صفات المؤمنین‏، ص 269: «چون دل‌های شما به هشت خصلت خیانت می‌کنند».
[28] صافات: 37 / 83: «و از پیروان او ابراهیم بود».
[29] . كشف المحجة لثمرة المهجة، ص 236: «خدای متعال می‌فرماید: ﴿ابراهیم از جمله پیروان مکتب نوح بود﴾ (صافات: 37 / 83) و (ابراهیم) نامى است كه خداى تعالى در كتاب خود آن را نامى و شریف قرار داده است و شما از شیعیان حضرت محمّد6 هستید، همانگونه که او از شیعیان ابراهیم بود. شیعه نامى است غیر مختص و امرى غیر مبتدع كلمه‏اى نیست كه به گروهى ویژه اطلاق شود و سابقه نداشته باشد».
[30] الکافی، ج 2، ص 116: «بر خردمند است كه زمان خود را بشناسد و به كار خود سرگرم باشد و زبانش را نگهدارد».
[31] . نهج البلاغه، خطبه 233: «ما امیران سخن هستیم، درخت سخن در ما ریشه دوانده و شاخه‏هاى آن بر ما سایه افكنده است».
[32] . نهج البلاغه، حکمت 437: «عدالت: هر چیزى را در جاى خود مى‏نهد، در حالى كه بخشش آن را از جاى خود خارج مى‏سازد. عدالت تدبیر عمومى مردم است، در حالى كه بخشش گروه خاصّى را شامل است، پس عدالت شریف‏تر و برتر است».
[33] . تمام نهج البلاغه، ص593.
[34] . بشارة المصطفى لشیعة المرتضى‏، ص 29: «اى كمیل ما ثقل كوچكیم و قرآن ثقل بزرگ و رسول خدا6 به مردم رساند و آنان را گرد آورد، سپس فریاد زد … قرآن ثقل اكبر است و همانا جانشین من این (على) و دو فرزندم از بعد ایشان از پشت‏شان حمل‏كننده سفارش‌هاى‌منند اینان ثقل اصغرند … اى كمیل پس هر گاه مقام ما این باشد، پس چرا بر ما مقدم شد، كسى كه مقدم شد.».
[35] . تحف العقول، ص 175: «سوگند مى‏خورم كه از پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله ساعتى پیش از رحلتش شنیدم كه سه بار به من فرمود: اى ابا الحسن! امانت را به نیكوكار و تبه‏كار بازده، چه بیش باشد و چه كم، حتى نخ و سوزنى (امانى) را».
[36] . صحیفة الامام رضا(علیه السلام)، ص 82: «درباره کلام خدای سبحان که می فرماید: ﴿مال حرام فراوان مى خورند﴾(مائده: 5 / 42) مراد كسى است كه براى برادر دینى خود كارى انجام دهد و سپس هدیه او را بپذیرد ».
[37] . نهج البلاغه، خطبه 221: «هر کدام از شب و روز که در آن به سفر مرگ رفته باشند، همان برایشان همیشگی است».
[38] تحف العقول، ص 196: «قواعد اسلام هفت شمارند: 1- خردمندى كه بنیاد شكیبائى است 2- آبرومندى و راستگوئى 3- قرآن خواندن بجا و توجه 4- دوستى در راه خدا و دشمنى در راه خدا 5- حق خاندان محمد (ص) و معرفت ولایت آنان 6- حق برادران و حمایت از آنان 7- خوش همسایگى با مردم».

منبع: اسراء