به مناسبت فرارسیدن سالروز ولادت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به بررسی اختلاف سال ولادت حضرت زهرا علیها السلام از دیدگاه اهل تشیع و اهل تسنن می‌‌پردازیم:
حضرت فاطمه زهرا (علیهاالسّلام)، (۵ بعثت – ۱۱ ق) دختر پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآله) و خدیجه کبری سلام الله علیها و همسر حضرت علی (علیه‌السلام) است. ایشان یکی از چهارده معصوم و جزو پنج تن آل عبا می‌باشد.
در منابع تاریخی و روایی، درباره تاریخ تولد حضرت زهرا سلام الله علیها اقوال مختلفی نقل شده است. قول مشهور این است که آن حضرت در بیستم ماه جمادی الثانی سال پنجم بعثت پیامبر صلوات الله علیه در مکه معظمه به دنیا آمد. عده‌ای از اهل سنت نیز عقیده دارند که ایشان قبل از بعثت متولد شده است. با توجه به روایتی که مورد تأکید فریقین است، بعد از تناول میوه بهشتی در شب معراج توسط پیامبر، نطفه حضرت منعقد گردید.
۱- ولادت حضرت زهرا علیهاالسلام دیدگاه شیعه
درباره تاریخ تولد حضرت زهرا سلام الله علیها در میان علمای شیعه دو نظر وجود دارد: قول مشهور ولادت ایشان در بیستم ماه جمادی الثانی سال پنجم بعثت در مکه بوده و دلیل این قول، روایات صحیحی است که از امام سجاد، امام باقر و امام صادق (علیهم‌السّلام) نقل شده و مستند به آنها است.
قول دومی که شیخ مفید، شیخ طوسی و کفعمی طرفدار آن است، تولد حضرت را در سال دوم بعثت می‌داند. اما این قول با روایات صحیح قابل تطبیق نیست و تعارض دارد.
۱.۱ – ادله قول مشهور در میان شیعه این است که حضرت زهرا سلام الله علیها پنج سال بعد از بعثت و نبوت پیامبر به دنیا آمده است و روایات صحیح این را تایید می‌کند:
۱.۱.۱ – روایت اولیکی از روایات صحیحی که این قول را تایید می‌کند، روایت امام سجاد علیه السلام است که آن را مرحوم کلینی با این عبارت و سند نقل کرده است:
«ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ اَبِی حَمْزَةَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ قَالَ سَاَلْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام ابْنُ کَمْ کَانَ عَلِیُّ بْنُ اَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَوْمَ اَسْلَمَ فَقَالَ اَ وَ کَانَ کَافِراً قَطُّ اِنَّمَا کَانَ لِعَلِیٍّ علیه السلام حَیْثُ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَسُولَهُ صلوات الله علیه عَشْرُ سِنِینَ وَ لَمْ یَکُنْ یَوْمَئِذٍ کَافِراً وَ لَقَدْ آمَنَ بِاللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ بِرَسُولِهِ صلوات الله علیه وَ سَبَقَ النَّاسَ کُلَّهُمْ اِلَی الْاِیمَانِ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ صلوات الله علیه وَ اِلَی الصَّلَاةِ بِثَلَاثِ سِنِین…
قَالَ فَقُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَمَتَی زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلوات الله علیه فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ بِالْمَدِینَةِ بَعْدَ الْهِجْرَةِ بِسَنَةٍ وَ کَانَ لَهَا یَوْمَئِذٍ تِسْعُ سِنِینَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلاموَ لَمْ یُولَدْ لِرَسُولِ اللَّهِصلی الله علیه وآلهمِنْ خَدِیجَةَ علیها السلام عَلَی فِطْرَةِ الْاِسْلَامِ اِلَّا فَاطِمَةُ (علیهاالسّلام)…؛[۱] سعید بن مسیب می‌گوید: به علی بن الحسین عرض کردم، چه زمانی رسول خدا صلوات الله علیه فاطمه را به ازدواج علی علیه السلام در آورد؟ فرمود: در مدینه یک سال بعد از هجرت در حالی‌که زهرا نه سال داشت. امام سجاد علیه السلام فرمود: از حضرت خدیجه بر فطرت اسلام تنها حضرت زهرا به دنیا آمده است (کنایه از این که بعد از اسلام تنها حضرت زهرا از خدیجه متولد شده است).»
این روایت با همین سند در مختصر بصائر الدرجات نیز آمده است.[۲]
در تحلیل این روایت می‌توان گفت: اولا: در این روایت امام سجاد علیه السلام تصریح می‌کند تنها فرزندی که حضرت خدیجه سلام الله علیها بعد از اسلام به دنیا آورده، حضرت زهرا است: «وَ لَمْ یُولَدْ لِرَسُولِ اللَّهِصلی الله علیه وآلهمِنْ خَدِیجَةَ علیها السلام عَلَی فِطْرَةِ الْاِسْلَامِ اِلَّا فَاطِمَةُ».
ثانیا: عبارت: «فَقَالَ بِالْمَدِینَةِ بَعْدَ الْهِجْرَةِ بِسَنَةٍ وَ کَانَ لَهَا یَوْمَئِذٍ تِسْعُ سِنِینَ» به صراحت و دقیق سن حضرت زهرا سلام الله علیها را در هنگام ازدواج با محاسبه (۹ = ۱ + ۸) نه ساله بیان می‌کند و در نتیجه ایشان در سال پنجم بعثت به دنیا آمده است.۱.۱.۲ – روایت دومدر روایت معتبر دیگری که آن را ابن جریر طبری شیعی با سند معتبر نقل کرده به صراحت، امام صادق علیه السلام رئیس مذهب شیعه، تولد حضرت زهرا سلام الله علیها را در سال پنجم بعثت می‌داند:
«…عن ابی‌بصیر، عن ابی‌عبدالله جعفر بن محمد (علیه‌السّلام)، قال: ولدت فاطمة علیها السلام فی جمادی الآخرة، یوم العشرین منه، سنة خمس واربعین من مولد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم). واقامت بمکة ثمان سنین، وبالمدینة عشر سنین، وبعد وفاة ابیها خمسة وسبعین یوما وقبضت فی جمادی الآخرة یوم الثلاثاء لثلاث خلون منه، سنة احدی عشرة من الهجرة. وکان سبب وفاتها ان قنفذا مولی عمر لکزها بنعل السیف بامره، فاسقطت محسنا ومرضت من ذلک مرضا شدیدا، ولم تدع احدا ممن آذاها یدخل علیها؛[۳] امام صادق علیه السلام فرمود: فاطمه علیها السلام در روز بیستم ماه جمادی الاخر چهل و پنجمین سال تولد پیامبر صلوات الله علیه به دنیا آمده است. هشت سال در مکه و ده سال در مدینه زیست و بعد از رحلت پدرش ۷۵ روز زندگی کردند….»
این روایت از نظر علمای شیعه معتبر و برخی از بزرگان به صحت و اعتبار آن تصریح کرده‌اند. مرحوم شیخ عباس قمی می‌نویسد: «وروی محمد بن جریر الطبری الامامی بسند معتبر عن ابی‌بصیر، عن ابی‌عبدالله علیه السلام قال: قبضت فاطمة علیها السلام فی جمادی الآخرة یوم الثلاثاء لثلث خلون منه سنة احدی عشرة من الهجرة، وکان سبب وفاتها ان قنفذ مولی عمر لکزها بنعل السیف امره فاسقطت محسنا…»
محمد بن جریر طبری امامی با سند معتبر از ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده است…[۴]
سید هاشم هاشمی نیز در بحث هجوم بر خانه وحی، بر معتبر بودن سند روایت تصریح کرده و می‌نویسد: «و یؤیده ایضا ما فی البحار ج۴۳، باب ۷، رقم ۱۱ عن دلائل الامامة للطبری بسند معتبر عن الصادق علیه السلام: (وکان سبب وفاتها ان قنفذا مولاه لکزها بنعل السیف بامره فاسقطت محسنا)».[۵] آنچه که در بحار…. از کتاب دلائل الامامه طبری با سند معتبر از امام صادق علیه السلام نقل شده، این را تایید می‌کند….[۶]
سید جعفر مرتضی عاملی از محققان معاصر بعد از نقل این روایت، به صحت سند روایت تصریح کرده و می‌نویسد: «و سند الروایة صحیح».[۷]
مرحوم آیت‌الله میرزا جواد تبریزی از مراجع فقید شیعه نیز بر معتبر بودن سند اقرار کرده است: «عن دلائل الامامة للطبریبسند معتبر عن الصادق (علیه‌السّلام). .. وکان سبب وفاتها ان قنفذا مولی الرجل لکزها بنعل السیف بامره فاسقطت محسنا».[۸]
ابن جریر طبری همین روایت را با اندک تغییر در سند در جای دیگر این کتابش نیز نقل کرده است:[۹]
۱.۱.۳ – روایت سوم امام باقر علیه السلام نیز در این روایت، تصریح می‌کند که حضرت زهرا سلام الله علیها در سال پنجم بعثت به دنیا آمده است:
«عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ وَ سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ جَمِیعاً عَنْ اِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ اَخِیهِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ حَبِیبٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ سَمِعْتُ اَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُوُلِدَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صبَعْدَ مَبْعَثِ رَسُولِ اللَّهِ بِخَمْسِ سِنِینَوَ تُوُفِّیَتْ وَ لَهَا ثَمَانَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ خَمْسَةٌ وَ سَبْعُونَ یَوْما؛[۱۰] حبیب سجستانی می‌گوید: از امام باقر علیه السلام شنیدم که می‌فرمود: فاطمه دختر رسول خدا صلوات الله علیه پنج سال بعد از بعثت رسول خدا صلوات الله علیه متولد شده است….»
نتیجه این که طبق این روایات صحیح و معتبر، حضرت زهرا در سال پنجم بعثت به دنیا آمده و قول مشهور بر این مستندات قوی و صحیح استوار است.
۱.۱.۴ – قول مشهور از دیدگاه علما در طول تاریخ، از علمای شیعه بزرگانی بوده‌اند که به صراحت این قول را تایید کرده‌اند که در این قسمت به سخنان برخی آنها اشاره می‌کنیم:۱.۱.۴.۱ – کلینی مرحوم ثقة الاسلام کلینی، از محدثان مورد اعتماد شیعه، در اصول کافی بابی را در تحت عنوان «بَابُ مَوْلِدِ الزَّهْرَاءِ فَاطِمَةَ علیها السلام » باز کرده و در همان ابتدا تصریح این‌گونه تصریح می‌کند:
«وُلِدَتْ فَاطِمَةُعَلَیْهَا وَ عَلَی بَعْلِهَا السَّلَامُ بَعْدَ مَبْعَثِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآلهبِخَمْسِ سِنِینَوَتُوُفِّیَتْ علیها السلام وَلَهَا ثَمَانَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ خَمْسَةٌ وَ سَبْعُونَ یَوْماً وَ بَقِیَتْ بَعْدَ اَبِیهَا صلوات الله علیه خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ یَوْماً؛[۱۱] فاطمه که بر ایشان و همسرشان درود خداوند باد، در سال پنجم بعثت رسول خدا صلوات الله علیه به دنیا آمده است. و هنگامی که وفات یافت، هجده سال و هفتاد و پنج روز از عمرش می‌گذاشت و بعد از پدرش هفتاد و پنج روز در این دنیا باقی ماند.»
۱.۱.۴.۲ – کاتب بغدادی کاتب بغدادی در کتاب «تاریخ الائمه» درباره حضرت زهرا سلام الله علیها به صورت مفصل توضیح داده که تاریخ دقیق تولد، وفات آن حضرت را بیان می‌کند:
«فاطمة الزهراء علیها السلام قال ولدت فاطمة علیها السلام بعد ما اظهر الله نبوته بخمس سنینوقریش تبنی البیت وتوفیت ولها ثمانی عشر سنة وخمسه وسبعون یوما وکان عمرها مع النبی صلوات الله علیه بمکة ثمانی سنین وهاجرت مع النبی صلوات الله علیه الی المدینة واقامت بالمدینة عشر سنین واقامت مع امیرالمؤمنین علیه السلام من بعد وفاة رسول الله (صلیاللهعلیهوآله)، خمسة وسبعین یوما وولدت الحسن بن علی (علیهما‌السّلام) ولها احدی عشرة سنة بعد الهجرة؛[۱۲] فاطمه علیها السلام بعد از پنج سال که نبوت پیامبر را خداوند ظاهر ساخت به دنیا آمد در حالی قریش خانه کعبه را بنا کردند. آن حضرت ۱۸ سال ۷۵ روز داشت که وفات یافت. دوران عمر مبارکش با پیامبر اسلام صلوات الله علیه در مکه ۸ سال و بعد از هجرت در مدینه ۱۰ سال بود. بعد از وفات آن حضرت با امیر مؤمنان علیه السلام ۷۵ روز باقی ماند و زمانی که حسن بن علی متولد شد، ۱۱ سال از عمر شریفش می‌گذشت.»
۱.۱.۴.۳ – خصیبی نیز می‌نویسد: «ولدت فاطمة بنت رسول الله صلوات الله علیه بعد خمس سنین من ظهور الرسالة ونزول الوحی ومن بناء الحرمالذی اراد ابرهة ابن الصباح الجبار خرابه؛[۱۳] … فاطمه دختر رسول خدا صلوات الله علیه بعد از پنج سال ظهور رسالت و نزول وحی و بعد از بناء حرم که ابرهه اراده خراب کردنش را داشت، متولد شده است.»۱.۱.۴.۴ – فتال نیشابوری از علمای قرن پنجم هجری است و در کتابش می‌نویسد: «اعلم انفاطمة الزهراء ولدت بعد النبوة بخمس سنین، وبعد الاسراء بثلاث سنین… وقبض النبی ولفاطمة علیها السلام یومئذ ثمانی عشرة سنة، وعاشت بعد ابیها اثنین وسبعین یوما؛[۱۴] بدان که فاطمه زهرا پنج سال بعد از نبوت و سه سال بعد از معراج، متولد شد، … وقتی رسول خدا از دنیا رفت، فاطمه هجده سال سن داشت و بعد از پدرش هفتاد و پنج روز زنده بودند.»
۱.۱.۴.۵ – مرحوم طبرسی نیز تولد آن حضرت را در سال پنجم بعثت و سه سال بعد از معراج رسول خدا صلوات الله علیه می‌داند: ولدت فاطمة علیها السلام بنت رسول الله صلوات الله علیه وسلم بمکة فی العشرین من جمادی الاخرسنه خمس من البعث، وبعد الاسراء بثلث سنین، …[۱۵]۱.۱.۴.۶ – ابن خشابابن خشاب روایات امام باقر و امام صادق (علیهما‌السّلام) را نقل کرده و تصریح می‌کنند که این بزرگواران فرموده‌اند: فاطمه زهرا پنج سال بعد از این که خداوند نبوت پیامبرش را آشکار ساخت و وحی خود را بر ایشان نازل کرد، متولد شد.[۱۶]
۱.۱.۴.۷ – ابن شهر آشوبابن شهر آشوب به صورت مفصل این‌گونه توضیح داده است:
«ولدت فاطمة بمکة بعد النبوة بخمس سنین، وبعد الاسراء بثلاث سنین، فی العشرین من جمادی الآخرة، واقامت مع ابیها بمکة ثمانی سنین، ثم‌هاجرت معه الی المدینة فزوجها من علی بعد مقدمها المدینة بسنتین، اول یوم من ذی الحجة، وروی انه کان یوم السادس؛[۱۷] فاطمه در مکه پنج سال بعد از نبوت و سه سال بعد از معراج در بیستم ماه جمادی‌الاخر به دنیا آمد. و همراه پدرش در مکه هشت سال ماند. و در سال دوم هجرت روز اول ذی‌حجه با علی علیه السلام ازدواج کرد….»
۱.۱.۴.۸ – محمد باقر کجوریایشان نیز تصریح دارد که حضرت زهرا سلام الله علیها چهل و پنج سال بعد از عام الفیل و تولد پیامبر به دنیا آمده است:
«واقول: ولدت فاطمة الزهراء علیها السلام یوم الجمعة -علی الروایة الصحیحة – لخمس واربعین سنة بعد عام الفیل، وبعد ولادة ابیها صلوات الله علیه فی عهد یزدجرد بن شهریار ملک العجم، فی مکة المعظمة؛ [۱۸] می‌گویم: فاطمه زهرا علیها السلام روز جمعه (بنا به روایت صحیح) در سال ۴۵ بعد از عام الفیل و بعد از ولادت پدرش در زمان یزدجرد بن شهریار پادشاه عجم در مکه معظمه به دنیا آمد.»
۱.۱.۴.۹ – شیخ عباس قمیایشان در کتاب بیت الاحزان می‌نویسد:
«ولدت فاطمة صلوات الله علیها فی جمادی الآخرة یوم العشرین منها، سنة خمس واربعین من مولد النبی صلوات الله علیه وآله وکان بعد مبعثه بخمس سنین، کما روی عن الصادقین علیهما السلام…؛[۱۹] فاطمه که درود خداوند بر او باد، در روز بیستم جمادی الثانی در چهل و پنجمین سال تولد پیامبر صلوات الله علیه و بعد از پنج سال بعثت آن حضرت به دنیا آمد؛ چنانچه امام باقر و امام صادق علیه السلام روایت شده است.» در کتاب دیگرش نیز همین تعبیر را دارند. [۲۰]۱.۱.۴.۱۰ – سید محسن امینسید محسن امین ابتدا به قول شیخ طوسی و شیخ مفید که سال تولد حضرت را سال دوم بعثت می‌دانند اشاره کرده و پس از آن می‌نویسد:
«وفی روایة اخری سنة خمس من المبعث وقال الکلینی وابن شهرآشوبولدت بعد المبعث بخمس سنینوهو المروی عن الباقر علیه السلاموهو المشهور بین اصحابنا؛[۲۱] در روایت دیگر سال پنجم بعثت آمد که قول کلینی و ابن شهر آشوب همین است و از امام باقر علیه السلام نیز همین روایت شده و این قول مشهور میان اصحاب امامیه است.»
همانگونه که سید محسن امین تصریح کرده، قول مشهور در میان امامیه در تولد حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، پنجمین سال بعثت رسول خدا صلوات الله علیه است که مستند به روایات صحیح است.۱.۲ – قول دوم شیعه سه تن دیگر از علمای شیعه همانند شیخ مفید، شیخ طوسی، و کفعمی گفته‌اند که تولد حضرت زهرا سلام الله علیها در سال دوم بعثت اتفاق افتاده است.
شیخ مفید می‌نویسد: «شهر جمادی الآخرة… وفی الیوم العشرین منهسنة اثنتین من المبعث کان مولد السیدة الزهراء فاطمة بنت رسول الله علیهما السلام، …؛[۲۲] ماه جمادی الاخر… در رزو بیستم این ماه در سال دوم بعثت زمان تولد حضرت زهرا سلام الله علیها دختر رسول خداست.»
شیخ طوسی شاگرد شیخ مفید نیز بر این عقیده است: «وفی الیوم العشرین منه سنة اثنتین من المبعث کان مولد فاطمة علیها السلام فی بعض الروایات، وفی روایة اخری: سنة خمس من المبعث؛[۲۳] طبق برخی روایات در روز بیستم سال دوم بعثت، فاطمه (علیها‌سلام) متولد شده است. و طبق برخی روایات سال پنج بعثت بوده است.»
کفعمی عاملی نیز متوفای نهم هجری است نیز همین عقیده را دارد: «وفی عشریه سنة اثنتین من المبعث کان مولد فاطمة علیها السلام وقیل سنة خمس من المبعث».[۲۴]
همانگونه که مشاهده می‌شود طرفداران این قول در اقلیت است و علاوه بر آن مخالف روایات صحیحی است که تولد حضرت را در سال پنجم بعثت می‌دانند. از این جهت این قول مردود و مورد قبول نیست. طبق قول مشهور در میان علمای شیعه که مستند به روایات صحیح است، حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها در بیستم ماه جمادی الثانی سال پنج بعثت به دنیا آمده است و یکی از اقوال اهل سنت نیز همین است.
۲ – ولادت حضرت زهرا علیهاالسلام دیدگاه اهل سنت
در میان اهل سنت نیز دو نظریه مطرح است. نظریه اول این که حضرت زهرا سلام الله علیها قبل از بعثت متولد شده است. نظریه دوم هم این است که تولد حضرت بعد از بعثت بوده است. در درون هریک از دیدگاه‌ها نظرات مختلفی وجود دارد:
۲.۱ – تولد قبل از نبوت : نظریه اول در میان علمای اهل سنت این است که آن حضرت قبل از نبوت رسول خدا صلوات الله علیه متولد شده است؛ اما با توجه به اختلاف جزئیات نقل‌ها، اقوال متعددی از این نظریه، به دست می‌آید:
۲.۱.۱ – پنج سال قبل از نبوت طبق برخی نقل‌ها، حضرت زهرا سلام الله علیها زمانی به دنیا آمده است که از عمر پیامبر ۳۵ سال می‌گذشت. می‌دانیم که رسول خدا صلوات الله علیه در چهلمین سال عمر مبارکش به مقام نبوت رسید و مبعوث به رسالت شد.
با این فرض، حضرت زهرا دقیقا پنج سال قبل از نبوت حضرت به دنیا آمده است. ابن جوزی قبل از بیان سال تولد حضرت زهرا می‌نویسد: «بنیت الکعبة و رسول الله صلی الله علیه وسلمابن خمس وثلاثین سنة. کعبه زمانی بنا شد که رسول خدا ۳۵ سال از عمرش می‌گذشت. آنگاه تصریح می‌کند: «فصل: فی هذه السنة ولدت فاطمة بنت رسول الله صلی الله علیه وسلم.» در همین سال فاطمه دختر رسول خدا صلوات الله علیه متولد شد.[۲۵]
ابوالفرج اصفهانی می‌نویسد: «وکان مولد فاطمة علیهاالسّلام قبل النبوةوقریش حینئذٍ تبنی الکعبة؛[۲۶] زمان ولادت فاطمه علیها السلام قبل از نبوت بوده در حالی که قریش مشغول بنای کعبه بودند.»
اهل سنت از امام باقر علیه السلام روایتی در خصوص این قول چنین نقل کرده است: ایشان فرمود: «عباس بر علی بن ابیطالب وارد شد دید فاطمه برایش می‌گوید: سن من بزرگتر از تو است.عباس به فاطمه گفت: آگاه باشید ای فاطمه! شما زمانی که متولد شدی که قریش کعبه را می‌ساخت و رسول خدا صلوات الله علیه ۳۵ سال داشت. اما تو‌ای علی! سالها قبل از این متولد شده‌ای.»[۲۷]
عاصمی مکی نیز این تاریخ را صحیح‌ترین قول در تولد حضرت زهرا سلام الله علیها می‌داند و می‌نویسد: «وقد علمت ان الاصح من مولدها انه کان قبل النبوة بخمس سنین حال بناء قریش الکعبة وسنه علیه الصلاة والسلام اذ ذاک خمس و ثلاثون سنة». [۲۸]
۲.۱.۲ – چهار سال قبل از نبوت قول دوم در این نظریه این است که حضرت زهرا سلام الله علیها چهار سال قبل از نبوت به دنیا آمده است. ابونعیم اصفهانی در این‌باره می‌نویسد:
«حدثنا احمد بن اسحاق، ثنا محمد بن احمد بن سلیمان الهروی فی کتاب الدلائل، ثنا ابراهیم بن احمد الخطابی، حدثنی عبدالله بن شبیب، عن ابراهیم بن المنذر، حدثنی عبد العزیز بن عمران، حدثنی عبدالله بن المؤمل، عن ابیه، قال: «ولدت فاطمة رضی الله عنهاقبل النبوة باربع سنین؛[۲۹] عبدالله بن مؤمل از پدرش نقل کرده که فاطمه چهار سال قبل از نبوت به دنیا آمده است.»
۲.۱.۳ – یک یا دو سال قبل از بعثتدر قول دیگر ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها یک سال قبل از بعثت و یا کمی بیشتر از آن ذکر شده است. ابن حجر می‌نویسد:
«وکان مولدها قبل البعثة بقلیل نحو سنة او اکثروهی اسن من عائشة بنحو خمس سنین؛[۳۰] زمان تولد حضرت زهرا قبل از بعثت کمتر از یک سال و یا بیشتر از آن بوده است که از عایشه پنج سال بزرگتر خواهد بود.»
صالحی شامی نیز گفته است: «وقیل: کان مولدها قبل البعثة بقلیل نحو سنة او اکثر…»[۳۱]
۲.۱.۴ – نقد نظریه این نظریه با تمام اقوالش مورد قبول نیست؛ زیرا :
اولا: در این نظریه میان اقوال در تعیین تاریخ ولادت آن حضرت تفاوت فاحشی وجود دارد؛ یعنی از پنج سال قبل از بعثت گرفته تا یک سال قبل. خواننده این اقوال از خود می‌پرسد که کدام یکی را بپذیرد و کدام یکی از آنها مورد اعتماد است؟
ثانیا: روایات متعددی در منابع شیعه و اهل سنت وارد شده که نطفه حضرت زهرا سلام الله علیها از میوه‌های بهشتی که آن را در شب معراج، حضرت جبرئیل علیه السلام به رسول خدا دادند، به وجود آمده است و قبل از بعثت، هرگز فرشته وحی به رسول خدا نازل نشده بود.
ثالثا: نظریه دوم علمای اهل سنت که تولد حضرت را بعد از بعثت می‌داند، نیز نظریه اول را رد می‌کند. از این جهت نمی‌توان به این نظریه اعتماد کرد.
۲.۲ – تولد بعد از بعثت: نظریه دوم علمای اهل سنت این است که حضرت زهرا سلام الله علیها بعد از بعثت به دنیا آمده؛ اما در این نظریه دو قول ذکر شده است:
۲.۲.۱ – یک سال بعد از بعثت طبق یک روایت اهل سنت، حضرت زهرا سلام الله علیها یک سال بعد از بعثت یعنی در چهل و یک سالگی رسول خدا صلوات الله علیه متولد شده است. این روایت را حاکم نیشابوری این‌گونه آورده است:
«اخبرنا ابو اسحاق ابراهیم بن محمد بن یحیی المزکی وابو الحسین بن یعقوب الحافظ قالا ثنا محمد بن اسحاق بن ابراهیم قال سمعت عبدالله بن محمد بن سلیمان بن جعفر الهاشمی یذکر عن ابیه عن جده قال ولدت فاطمة رضی الله عنهاسنة احدی واربعین من مولدرسول الله صلی الله علیه وسلم؛[۳۲] عبدالله بن محمد هاشمی از اجدادش نقل کرده است که فاطمه در چهل و یکمین سال تولد رسول خدا به دنیا آمده است.»
۲.۲.۲ – در سال پنجم بعثت برخی از علمای اهل سنت، تاریخ ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها را هشت سال قبل از هجرت می‌داند که دقیقاً پنج سال بعد از بعثت، می‌شود؛ زیرا رسول خدا صلوات الله علیه در مکه مکرمه سیزده سال بودند و عدد هشت وقتی از سیزده کسر شود، عدد پنج باقی می‌ماند، در نتیجه تولد حضرت زهرا سلام الله علیها در سال پنجم بعثت می‌شود.
مسعودی در کتاب مروج الذهب در بحث سال‌های بعد از هجرت می‌نویسد: «وقد قیل: ان مولد فاطمة رضی اللّه تعالی عنها کان قبل الهجرة بثمان سنین؛[۳۳] و به تحقیق گفته شده است که ولادت فاطمه سلام الله علیها هشت سال قبل از هجرت بوده است.» از آنجایی که مسعودی اقوال دیگری را نقل نکرده، روشن می‌شود که وی این قول را قبول دارد از همین جهت است که با حرف تحقیق «قد» میاورد.
ابن حجر در فتح الباری، عینی در عمدة القاری و مبارک فوری در تحفة الاحوذی تصریح کرده‌اند که فاطمه در اسلام متولد شده است: «(قوله باب مناقب فاطمة) ای بنت رسول الله صلی الله علیه وسلم رضی الله تعالی عنها وامها خدیجة علیها السلام ولدت فاطمة فی الاسلام وقیل قبل البعثة»[۳۴][۳۵][۳۶]
پی نوشت ها :
۱. کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، ج۸، ص۳۳۸-۳۴۰، ناشر:اسلامیه، تهران، الطبعة الثانیة، ۱۳۶۲ ه. ش.
۲. حلی، حسن بن سلیمان، مختصر بصائر الدرجات، ص۱۲۹-۱۳۱، ناشر:منشورات المطبعة الحیدریة – النجف الاشرف، چاپ: الاولی ۱۳۷۰ – ۱۹۵۰ م.
۳. طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۳۴، تحقیق:قسم الدراسات الاسلامیة – مؤسسة البعثة، ناشر:مرکز الطباعة والنشر فی مؤسسة البعثة، قم، چاپ:الاولی۱۴۱۳.
۴. قمی، عباس (متوفای۱۳۵۹ه)، بیت الاحزان، ص۱۸۹، انتشارات دار الحکمة، قم، ۱۴۱۲ق.
۵. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۳، باب۷، رقم۱۱، ص۱۷۰.
۶. هاشمی، سید هاشم، حوار مع فضل الله حول الزهراء (سلام‌الله‌علیها)، ص۳۱۰، طبق برنامه مکتبة اهل البیت.
۷. عاملی، سید جعفر مرتضی، ماساة الزهراء علیها السلام شبهات وردود، ج۲، ص۶۶، ناشر:دار السیرة بیروت – لبنان، الطبعة:الثانیة، ۱۴۱۸ه ۱۹۹۷م.
۸. تبریزی، میرزا جواد، صراط النجاة، ج۳، ص۴۴۱، طبق برنامه مکتبة اهل البیت.
۹. طبری، محمد بن جریر (الشیعی)، دلائل الامامة، ص۷۹.
۱۰. کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، ج۱، ص۴۵۷، انتشارات اسلامیه، تهران،چاپ دوم، ۱۳۶۲ ه. ش.
۱۱. کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، ج۱، ص۴۵۸، انتشارات اسلامیه، تهران، چاپ دوم، ۱۳۶۲ ه. ش.
۱۲. کاتب بغدادی، محمد بن احمد، تاریخ الائمة، ص۹، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۶ق.
۱۳. خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، ص۱۷۵، مؤسسة البلاغ للطباعة والنشر والتوزیع، بیروت، ۱۴۱۱ – ۱۹۹۱ م.
۱۴. نیسابوری، محمد بن فتال، روضة الواعظین، ص ۱۴۳، تحقیق:سید محمد مهدی خرسان، منشورات رضی، قم.
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید فی موالید الائمة ووفیاتهم، ص۲۱، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۶ق.
۱۶. ابن‌خشاب بغدادی، عبدالله بن نصر، تاریخ موالید الائمة، ص۹، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۶ق.
۱۷. ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۱۳۲، تحقیق:لجنة من اساتذة النجف الاشرف، المکتبة والمطبعة الحیدریة، ۱۳۷۶ه ۱۹۵۶م.
۱۸. کجوری، محمدباقر، الخصائص الفاطمیة، ج۱، ص۴۰۴، تحقیق: ترجمة: سید علی جمال اشرف، ناشر: انتشارات الشریف الرضی، چاپ ۱، ۱۳۸۰ ش.
۱۹. قمی، شیخ عباس، بیت الاحزان، ص۱۸، ناشر:دار الحکمة – قم – ایران، چاپخانه:امیر، سال چاپ:۱۴۱۲.
۲۰. قمی، شیخ عباس، الانوار البهیة، ص۵۳.
۲۱. امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۱، ص۳۰۱، تحقیق وتخریج:حسن امین، ناشر:دار التعارف للمطبوعات – بیروت – لبنان، سال چاپ:۱۴۰۳ – ۱۹۸۳ م.
۲۲. مفید، محمد بن محمد،، مسار الشیعة، ص۵۴، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۶ق.
۲۳. طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، ص۷۹۳، ناشر:مؤسسة فقه الشیعة – بیروت – لبنان، چاپ:الاولی، سال چاپ:۱۴۱۱ – ۱۹۹۱ م.
۲۴. عاملی کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، ص۵۱۲، اشر:مؤسسة الاعلمی للمطبوعات – بیروت.
۲۵. ابن جوزی حنبلی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ج۲، ص۳۲۸، ناشر:دار صادر – بیروت، الطبعة:الاولی، ۱۳۵۸.
۲۶. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، ج۱، ص۳۰، طبق برنامه الجامع الکبیر.
۲۷. ابن عساکر دمشقی، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الاماثل، ج۳، ص۱۵۷، تحقیق:عمر بن غرامة العمری، ناشر:دار الفکر، بیروت ۱۹۹۵.
۲۸. عاصمی مکی، عبدالملک بن حسین، سمط النجوم العوالی فی انباء الاوائل والتوالی، ج۱، ص۵۳۶، تحقیق:عادل احمد عبد الموجود- علی محمد معوض، ناشر:دار الکتب العلمیة.
۲۹. اصبهانی، احمد بن عبدالله، اخبار اصبهان، ج۱، ص۱۸۳، دار النشر:طبق برنامه الجامع الکبیر.
۳۰. عسقلانی شافعی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۸، ص۲۶۳، تحقیق:علی محمد البجاوی، ناشر:دار الجیل – بیروت، ۱۴۱۲ه – ۱۹۹۲م.
۳۱. صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی والرشاد فی سیرة خیر العباد، ج۱۱، ص۳۷، تحقیق:عادل احمد عبد الموجود وعلی محمد معوض، ناشر:دار الکتب العلمیة – بیروت، ۱۴۱۴ه.
۳۲. حاکم نیسابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۷۶، تحقیق:مصطفی عبد القادر عطا، ناشر:دار الکتب العلمیة – بیروت الطبعة:الاولی، ۱۴۱۱ه – ۱۹۹۰.
۳۳. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۱، ص۲۸۵، طبق برنامه الجامع الکبیر.
۳۴. عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری، ج۷، ص۱۰۵، تحقیق:محب الدین الخطیب، ناشر:دار المعرفة – بیروت.
۳۵. عینی غیتابی، محمود بن احمد، عمدة القاری، ج۱۶، ص۲۴۹، ناشر:دار احیاء التراث العربی – بیروت.
۳۶. مبارکفوری، عبدالرحمن بن عبدالرحیم، تحفة الاحوذی بشرح جامع الترمذی، ج۱۰، ص۲۵۰، دار الکتب العلمیة – بیروت.
