موضوع فضیلت ماه شعبان از منظر روایات اسلامی را در این نوشته مرور خواهیم کرد :
شعبان یکی از ماه‌های قمری است و آن را شعبان نامیده‌اند چون مردم در این ماه برای طلب آب متفرق و پراکنده میشدند و در کتاب الغارات هم گفته شده همچنین ثعلب هم گفته است که: برخی میگویند شعبان را شعبان نامیده‌اند چون بین دو ماه رجب و رمضان واقع شده است در کتاب تاج العروس هم قریب به همین الفاظ و همین معانی را برای ماه شعبان و وجه تسمیه‌اش ذکر کرده است.
برای ماه شعبان، جایگاه بزرگ و پر فضیلتی در احادیث و روایات اسلامی از سوی پیشوایان دینی گزارش شده است زیرا:
اولاً: شخصیت‌های بزرگ و ارزشمند که از ستارگان آسمان ولایت و امامت به شمار می‌آیند در ماه شعبان دیده به جهان گشوده‌اند مانند ولادت با سعادت حضرت اباعبداللّه الحسین علیه السلام که در روز سوم ماه شعبان اتفاق افتاده و نیز در روز چهارم این ماه ولادت با سعادت حضرت ابوالفضل علیه السلام رخ داده، در روز پنجم آن ولادت حضرت سجاد علیه السلام می‌باشد همچنین در پانزده شعبان ولادت پر برکت قطب عالم امکان حضرت ولی اللّه الأعظم مهدی موعود (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) اتفاق افتاده است که خداوند به وسیله او به هر مظلومی از اولیاء و انبیاء و اصفیاء خویش از زمانی که پدر ما آدم علیه السلام به زمین آمده، وعده نصرت فرموده و وعده داده که زمین را پس از آنکه از ظلم و ستم و بی عدالتی پر شده، از عدل و داد پر کند.
ثانیاً: علاوه بر موارد ذکر شده طبق برخی روایات نیمه این ماه شب قدر به شمار آمده که پیشوایان دینی به احیاء و شب زنده داری آن سفارش و تأکید کرده اند.
ثالثاً: ماه شعبان ماه بسیار شریفی بوده و منسوب به پیامبر اکرم صلوات الله علیه است.
فضیلت ماه شعبان در کلام ائمه اطهار علیهم السلام
رسول خدا صلوات الله علیه فرمودند: «رجب شهر اللّه و شعبان شهری و رمضان شهر امّتی؛ رجب ماه خدا و شعبان ماه من و رمضان ماه امت من است.» (1) همچنین فرمودند: «إِنَّ شَعْبَانَ شَهْرِی فَرَحِمَ اَللَّهُ مَنْ أَعَانَنِی عَلَى شَهْرِی؛ شعبان ماه من است خدا بیامرزد کسی که مرا به ماه من اعانت کند.» (2) و نیز در حدیثی دیگر پیامبر اکرم صلوات الله علیه می فرمایند: «ماه شعبان ماهی است که اعمال انسان‌ها بالا می‌رود در حالی که مردم از آن غفلت می کنند.»(3) همینطور از امام علی علیه السلام گزارش شده که فرمودند: «ماه شعبان ماه رسول خداست.» (4)
شعبان ماه بسیار شریفى است و به حضرت سید انبیاء صلوات الله علیه منسوب است و آن حضرت این ماه را روزه مى‌گرفت و به ماه رمضان وصل مى‌کرد و مى‌فرمودند: شعبان، ماه من است هر که یک روز از ماه مرا روزه بگیرد، بهشت برای او واجب می‌شود.
از حضرت صادق علیه السلام روایت شده است که چون ماه شعبان فرا می‌رسید، امام زین العابدین علیه السلام اصحاب خود را جمع مى‌کرد و مى‌فرمودند: «اى اصحاب من مى‌دانید این چه ماهى است؟ این ماه شعبان است. حضرت رسول صلوات الله علیه مى‌فرمودند: شعبان ماه من است، پس در این ماه براى جلب محبت پیغمبر خود و براى تقرّب به سوى پروردگار خود روزه بدارید، به حقّ آن خدایى که جان علىّ بن الحسین به دست قدرت اوست، سوگند یاد مى‌کنم که از پدرم حسین بن على (علیهما السلام) شنیدم که فرمود، شنیدم از امیرالمؤمنین علیه السلام که هر که روزه بگیرد در ماه شعبان، براى جلب محبّت پیغمبر خدا و تقرّب به سوى خدا؛ خداوند او را دوست می‌دارد و در روز قیامت کرامت خود را نصیب او می‌گرداند و بهشت را براى او واجب می‌کند.
سپس امام صادق علیه السلام چنین فرمودند: امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرمودند: از هنگامی که شنیدم منادی رسول خدا صلوات الله علیه در ماه شعبان ندا داد، روزه شعبان از من فوت نشد و تا زمانی که زنده هستم، به خواست خداوند از من فوت نخواهد شد.
بنابرآنچه در شماری از متون روایی وارد شده، پیامبر اکرم صلوات الله علیه در یکی از سال‌ها، به هنگام آغاز این ماه خطبه‌ای خواندند و مردم را نسبت به شرافت این ماه آگاه فرمودند.
در بحارالانوار قسمت‌هایی از این خطبه چنین آمده است: شعبان ماه شریفی است و آن ماه من است، حاملان عرش آن را بزرگ می‌شمارند و حق آن را می‌شناسند، آن ماهی است که در آن همچون ماه رمضان، روزی بندگان زیاد می‌شود و در آن بهشت آذین بسته می‌شود و این ماه را شعبان نامیده‌اند، زیرا در آن ارزاق مومنان تقسیم می‌شود و آن ماهی است که عمل در آن چند برابر می‌شود و کار نیکو هفتاد برابر ثمره می‌دهد.
بنا بر آنچه در حدیثی دیگر که در وسایل الشیعه به آن اشاره شده، ماه شعبان، ماهی است که: «در هر پنجشنبه آن، آسمان‌ها زینت بسته می‌شود و فرشتگان به دعا می‌پردازند که پروردگارا! آن‌کس را که در این ایام روزه بدارد، ببخشای، و دعایش را اجابت فرمای. پس هر کس که در روز اول شعبان دو رکعت نماز گزارد و در هر رکعت آن یک‌مرتبه سوره حمد و یکصد مرتبه سوره توحید را بخواند و بعد از نماز نیز یکصد مرتبه صلوات بفرستد، خداوند تمامی حاجت‌های دینی و دنیایی او را اجابت می‌فرماید.
همچنین در حدیثی دیگر که در وسایل‌الشیعه، بحارالانوار و مصباح المتهجد اشاره شده در خصوص فضیلت ماه شعبان آمده است: «خداوند به ذات مقدس خود سوگند خورده است که هر کس را در این ماه به او پناه برده و از او درخواست کند، از رحمت خود محروم نکند.»
اعمال ماه شعبان
اعمال مشترکه ماه شعبان آن چند امر است:
– هر روز هفتاد مرتبه بگوید: اَسْتَغْفِرُاللّهَ وَ اَسْئَلُهُ التَّوْبَةَ
– هر روز هفتاد مرتبه بگوید: اَسْتَغْفِرُاللّهَ الَّذى لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ الْحَىُّ الْقَیوُمُ وَ اَتُوبُ اِلَیهِ و در بعضى روایات الْحَىُّ الْقَیومُ پیش از الرَّحْمنُ الرَّحیمُ است و عمل به هر دو خوبست و از روایات مستفاد مى‌شود که بهترین دعاها و ذکرها در این ماه استغفار است و هر که هر روز از این ماه هفتاد مرتبه استغفار کند مثل آن است که هفتاد هزار در ماه‌هاى دیگر استغفار کند.
– در این ماه تصدق کند، اگر چه به نصف دانه خرمایى باشد تا حق تعالى بدن او را بر آتش جهنم حرام گرداند، از حضرت امام صادق علیه السلام منقول است که از آن جناب از فضیلت روزه رجب سوال کردند، حضرت فرمودند: چرا غافلید از روزه شعبان، راوى عرض کرد: یابن رَسول الله چه ثواب دارد کسى که یک روز از شعبان را روزه بدارد؟ حضرت فرمودند: به خدا قسم! بهشت ثواب اوست، عرض کرد: یابن رسول الله بهترین اعمال در این ماه چیست؟ فرمودند: تصدق و استغفار، هر که در ماه شعبان تصدق کند، حق تعالى آن را تربیت کند، همچنان‌که یکى از شما شتر بچه‌اش را تربیت مى‌کند تا آنکه در روز قیامت به صاحبش برسد، در حالتى که به قدر کوه احد شده باشد.
– در تمام این ماه هزار بار بگوید: لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَلانَعْبُدُ اِلاّ اِیاهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ وَ لَوُ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ که پاداش بسیار دارد، از جمله آنکه عبادت هزار ساله در نامه عملش بنویسند.
– در هر پنجشنبه این ماه دو رکعت نماز کند، در هر رکعت بعد از حمد صد مرتبه توحید و بعد از سلام صد بار صلوات بفرستد تا حق تعالى هر حاجتی که دارد، برآورد، از امر دین و دنیاى خود و روزه اش نیز فضیلت دارد و روایت شده که در هر روز پنجشنبه ماه شعبان آسمان‌ها را زینت مى‌کنند، پس ملائکه عرض مى‌کنند: خداوندا! بیامرز روزه‌داران این روز را و دعاى ایشان را مستجاب گردان، در خبر نبوى است که هر که روز دوشنبه و پنجشنبه شعبان را روزه دارد، حق تعالى بیست حاجت از حوائج دنیا و بیست حاجت از حاجت‌هاى آخرت او را برآورد.
– در این ماه صلوات بسیار فرستد.
– در هر روز از شعبان در وقت زوال و در شب نیمه آن صلوات مَرْویه از حضرت امام زین العابدین علیه السلام را بخواند.
– صدقه دادن در این ماه، اگر چه به اندازه نصف دانه خرمایى باشد، خوب است و خداوند بدن صدقه دهنده را بر آتش جهنم حرام می‌کند.
– از جمله اعمالی که در ماه شعبان به آن سفارش شده تمرین سکوت برای اندیشیدن در خویش است و آماده شدن برای بهره برداری بهتر از ماه مبارک رمضان.
– از دیگر اعمال این ماه شریف، مناجات است و آن یکی از کارهایی که بزرگان و پیشوایان دین در این ماه انجام می دادند، مناجات با رب الارباب است، از جمله مناجات‌ها، مناجات معروف «شعبانیه» است که از امیرالمؤمنین و فرزندان ایشان علیهم السلام است که در ماه شعبان می‌خواندند و آن مناجاتی است که برای اهلش عزیز و گرامی است و برای خاطر آن به ماه شعبان مأنوس می‌شوند، بلکه انتظار آن را می‌کشند و مشتاق آمدن ماه شعبان می‌شوند و در آن مناجات علوم سرشاری در کیفیّت معامله بنده با خدای متعال است که در آن اظهار ادب در طریق معرفت حق و سؤال و دعا و استغفار نسبت به خدای خود بیان شده و استدلالات ظریف و لطیفی که سزاوار مقام عبودیّت برای استحکام مقام امیدواری مناسب حال مناجات است، ذکر کرده و دلالت صریح و روشن در معنای قرب و لقای خداوند و دیدار او تنظیم شده است که به آن وسیله شبهات انسان‌ها و شکیّات منکران و وحشت اهل شک و شبهه را برطرف کرده است.
پی‌نوشت‌ها:
1. وسایل الشیعه، ج 10، ص 480
2. همان، ص 497
3. همان، ص 502
4. همان، ص 493
