رمضان از دیدگاه قرآن و سنّت

در این نوشته به بررسی موضوع رمضان از دیدگاه قرآن و سنّت می‌پردازیم:

رمضان از ديدگاه قرآن و سنت

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

ماه مبارك رمضان، ماه روزه، عبادت و خودسازی و به تعبير پيامبر اكرم صلوات الله علیه ماه خدا، ماه بركت و رحمت و مغفرت الهی است. بجاست نكاتی چند در فضيلت اين ماه، تنها ماه از ماههای قمری كه در قرآن كريم از آن ياد شده است يادآور شويم .

الف :رمضان و فضيلت آن از ديدگاه قرآن 

۱- خداوند در سوره بقره آيه ۱۸۳ می­‌فرمايد: ای كسانيكه ايمان آورده ايد روزه بر شما واجب شده است همچنان كه بر انسانهای قبل از شما واجب شده بود. شايد كه تقوا پيشه كنيد.
به تصريح قرآن روزه بر بعضی از امتهای قبلی نيز واجب بوده است، منتها نه با كم و كيف روزه ما مسلمانان ، يعنی اصل روزه در امتهای پيش مانند يهود و نصاری بوده چنان كه در تورات و انجيل روزه مورد ستايش قرار گرفته است و يهود و نصاری ايامی از سال را به اشكال مختلف روزه می گرفتند و از خوردن گوشت يا شيرو غيره خودداری می كردند . در قرآن كريم به داستان روزه حضرت زكريا علیه السلام و مريم سلام الله علیها نيز اشاره شده است.
قرآن كريم می فرمايد: روزه مخصوص شما مسلمانان نيست، اگر سختی هايی دارد فقط برای شما مسلمانان تشريع نشده ، بلكه برای ديگران هم در نظر گرفته شده ، تذكر اين مطلب مساله را آسان ميكند چرا كه “البليه اذا عمت طابت” سختيها اگر برای همه باشد خوشايند و آسان می شود .
سپس می فرمايد :”لعلكم تتقون” پس هدف روزه را تقوا دانسته است و اين تقوا راه حصولش روزه و خودداری از شهوات و از جمله عمومی ترين آنها شهوت خوردن و آشاميدن و تمايلات جنسی است كه اگر از اينها پرهيز شود و بر آن تمرين و تكرار شود ، انسان بر اراده خود مسلط می شود و در برابر گناه ايمن می گردد . كسی كه خدا را اطاعت كرده و از خوردن وآشاميدن مال حلال خودخودداری كند به طريق اولی و آسانتر از خوردن مال حرام و گناه و نا فرمانی پروردگار اجتناب ميكند.
۲- در آيات بعد ميفرمايد :”شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‌ وَ الْفُرْقانِ” قرآن مايه هدايت مردم و وسيله تشخيص حق از باطل در اين ماه نازل شده است. چنان كه گفته شده ديگر كتب آسمانی از قبيل تورات و زبور و انجيل در اين ماه نازل شده است.
۳- سوره مباركه قدر نيز اشاره به نزول قرآن در شب قدر دارد. آن هم شب قدری كه از هزار ماه برتر است يعنی برابر عمر يك انسان ۸۳ ساله است. با توجه به اينكه در سوره بقره آمده كه قرآن در ماه رمضان نازل شده، معلوم می­شود كه شب قدر نيز در ماه رمضان قرار دارد ، شب قدری كه در آن شب ملائكه الهی و روح يكی از فرشتگان بزرگ و مقرب  از طرف خداوند نازل شده و به اعمال و مقدرات بشر رسيدگی می كند. شبی كه تا طلوع فجر سراسر سلام و سلامتی و صلح و صفاست .
۴- در آيات ابتدای سوره مباركه الدخان آمده است ، ما قرآن را در شب مبارك  شب قدر  نازل كرديم. در اين شب هر امری با حكمت تعيين و مقدر ميگردد. مقدرات انسانها تعيين می‌­گردد و اين شب رحمتی از ناحيه پروردگار است . اين اهميت و فضيلت است كه مسلمانان بخصوص شيعيان هر سه شب محتمل قدر را با عبادت و دعا و مراسم خاص آن به شب زنده داری می پردازند تا عظمت اين شب را درك كنند و از فضيلت آن محروم نمانند و به گفته علامه شهيد مرتضی مطهری حتی قشری مسلكان گمراه و منحرف خوارج نيز نظر به اهميت اين شب و ثواب عبادت آن است كه تصميم می گيرند در شب ۱۹ ماه رمضان يكی از شبهای احتمالی قدر، علی علیه السلام را به شهادت برسانند.

ب: فضيلت ماه رمضان از ديدگاه سنت:

در اهميت روزه و ماه مبارك رمضان از ديدگاه سنت از همه مشهورتر خطبه شعبانيه پيامبر اكرم صلوات الله علیه در آخرين هفته از ماه شعبان و در آستانه ماه رمضان است و اين چنين شروع ميشود :” ايها الناس قد اقبل اليكم شهر الله بالبركه و الرحمة و المغفره …..”
ای مردم بدرستی كه ماه خدا ماه بركت و رحمت و مغفرت او به شما رو كرده است … آری رمضان ماه خداست و چنان كه در حديث قدسی آمده است روزه در اين ماه هم برای خداست و خودش پاداش آن را ضمانت كرده است: ” الصوم لی و انا اجزی به ” اگر گفته شود همه اعمال صالحه و عبادت برای خداست. مخصوصا پيامبر صلوات الله علیه فرموده اند: افضل اعمالكم الصلاة، برترين اعمال شما نماز است. پس چرا در اين حديث قدسی گفته شده روزه برای خداست. در جواب وجوهی ذكر شده است. اولا: روزه متضمن ترك شهوات از ناحيه شكم و دامن است و اين امر عظيمی است كه موجب قرب الهی و شرف ياب شدن به بارگاه الهی می شود .
ثانيا: روزه امری است خفی كه اطلاع ديگران بر آن ممكن نيست. بر خلاف اعمالی چون نماز و جهاد و حج و غيره، در نتيجه از ريا دورتر و به خلوص نزديكتر است. چنان كه در نهج البلاغه آمده است:” فرض الله الصيام ابتلاء لاخلاص الخلق ” روزه را برای امتحان در خلوص بشر واجب كرده است.
ثالثا:گفته شده چون روزه با گرسنگی همراه است، موجب تصفيه و پاكی عقل و فكر از اوهام و انحرافات می شود. چنان كه در حديث نبوی آمده است:” لايدخل الحكمةجوفا ملیء طعاما” حكمت و حقيقت وارد ذهن كسی كه شكمش از طعام پر شده است نمی شود.
پيامبر اكرم صلوات الله علیه در ادامه اين خطبه می فرمايد: اين ماه روزهايش بهترين روزها و شبهايش بهترين شبها و لحظه­‌هايش بهترين لحظه هاست و در اين ماه شما به مهمانی خداوند دعوت شده ايد، نفس كشيدن شما در اين ماه ثواب تسبيح و سبحان الله گفتن دارد و خواب شما در اين ماه عبادت محسوب می شود. شقی و بد عاقبت كسی است كه در اين ماه از آمرزش خداوند محروم گردد. خواندن يك آيه از قرآن در اين ماه ثواب يك دور ختم قرآن در ديگر ماه‌ها را دارد.
در اين ماه درهای بهشت بر روی شما باز و درهای جهنم بسته است و اين شياطين را در اين ماه غل وزنجير كرده­اند و راوی می گويد : حضرت علی علیه السلام در وسط خطبه از شوق و فضيلت اين ماه مبارك پرسيدند يا رسول­الله چه عملی در اين ماه بهترين عمل است؟ ما افضل الاعمال فی هذا الشهر پيامبر صلوات الله علیه فرمودند : الورع عن محارم الله. پرهيز كردن از حرام الهی و اين معنای لعلكم تتقون است كه هدف روزه است و بقيه امساك ها مقدمه برای تقوا و پرهيز از محارم الهی است چنان كه امام صادق علیه السلام فرمودند: اذا صمت فليصم سمعك و بصرك و شعرك و جلدك. هرگاه روزه گرفتی پس بايد گوش و چشم و مو پوست تو نيز روزه بگيرد با اعضاء و جوارح خود مرتكب حرام الهی نشوی  و لذا پيامبر صلوات الله علیه فرمودند:” چه بسا روزه داری كه از روزه اش از گرسنگی و تشنگی بهره ای نمی برد ” و حضرت علی علیه السلام می‌­فرمايند:” روزه قلب از روزه زبان بهتر است و روزه زبان از روزه شكم بالاتر است”. اينچنين روزه ای است كه امام صادق علیه السلام آن را سپر در مقابل آتش جهنم دانسته اند “الصم جنه من النار”. رسول اكرم صلوات الله علیه در قسمت ديگر ازخطبه خود به فضيلت عبادت و دعا و نيايش در اين ماه اشاره كرده و می فرمايند: خداوند به عزت و جلال خود سوگند ياد كرده است كه نماز گزاران و سجده كنندگان در اين ماه را به آتش جهنم عذاب نكند…. . ثواب يك نماز واجب در اين ماه ثواب ۷۰ نماز واجب در ماههای ديگر است. “ای مردم دعای شما در اين ماه مستجاب است لذا از خداوند توفيق روزه و تلاوت قرآن را طلب كنيد. نگاهی به ادعيه مخصوص اين ماه از قبيل دعاهای بعد از نمازهای واجب، دعای افتتاح، دعای سحر، دعای ابوحمزه ثمالی ، دعای جوشن كبير، دعای مجير و غيره اهميت دعا در ماه مبارك رمضان را بيشتر جلوه گر می­سازد.
چه ظريف و لطيف و زيبا و با تناسب است كه خداوند متعال بلافاصله پس از آيات مربوط به روزه در سوره مباركه بقره آيه۱۸۶ می‌فرمايد: “و اذا سالك عبادی عنی فانی قريب اجيب دعوه الداع اذا دعان فليستجيبو الی وليومنوا بی لعلهم يرشدون ”
بنده من اگر تو در هر زمان به خصوص در اين ماه مبارك با عبادت و دعا به سوی من آمدی و از من مسئلت كردی، پس بدان من هم متقابلا به تو عنايت كامل دارم. بنابراين ای پيامبر هر گاه بندگان من از تو سراغ مرا بگيرند بدانند كه من نزديكم و خواسته دعا كنندگان را اجابت می­كنم، البته در صورتی كه مرا بخوانند، پس آنان نيز بايد دعوت مرا اجابت نمايند و به من ايمان آورند تا شايد رشد يابند. در اين آيه خداوند با تعبير متكلم وحده من آنهم هشت بار در يك آيه كه در تمام قرآن منحصر به فرد است، به مسئله دعا و اجابت آن اشاره كرده است كه عنايت حق‌تعالی را به اين مسئله می‌­رساند.