درک حقیقت شب قدر برای چه اشخاصی حاصل شده و می‌شود؟
هر انسانی که در افق روحی خود به روح حقیقت لیله القدر نزدیک شده باشد به مقدار این قرب و نزدیکی از این شب و حقیقت آن بهره مند خواهد بود. بنابراین درک حقیقت لیله قدر ابتدا برای معصومین صلوات الله علیهم اجمعین و پس ازآن برای عالمان به علم آل محمد حاصل می‌شود که البّته در میان آن‌ها عارفان مسلمان برای درک این شب تلاش‌‌ها‌ی فراوانی کرده و از مکاشفات خود نسبت به این شب خبرها داده‌اند.
مرحوم فیض در محجّة البیضاء می‌فرماید: مثل سلاح در میان اهل بیت مانند مثل تابوت در میان بنی اسرائیل است. در میان بنی اسرائیل هر اهل بیتی که تابوت بر در خانه ایشان یافت می‌شد نبوّت به ایشان داده می‌شد و در میان اهل بیت هم هر کس سلاح به او داده می‌شد امامت به او سپرده می‌شد و نزد اهل بیت جفر و جامعه و ناطقه است و لیلة القدر خاصّ ایشان است و ملائکه و روح در آن شب به اذن ربّشان تنها بر ایشان نازل می‌شوند و علم ایشان در شب قدر افزایش می‌یابد. (1)
و در جای دیگر می‌فرماید: و از جانب ابی الهذیل روایت شده است که فرمود: ابوجعفر علیه السلام فرمود: ای ابا هذیل شب قدر بر ما پوشیده نیست و ملائکه در این شب به دور ما طواف می‌کنند. (2)
هم چنین در تفسیر بیان السعاده آمده است که از ائمه وارد شده است که ملائکه به خانه‌‌ها‌ی ما وارد می‌شوند و با اطفال ما بازی می‌کنند و با ما مصافحه می‌کنند و ما پرهای ملائکه را جمع می‌کنیم و آن‌ها در لیله القدر دیدار می‌کنیم. بلکه می‌گوئیم سالک ناقص هم گاهی این چنین حالات از افاقه و رجوع به مملکت خویش و مملکت خارج برایش رخ می‌دهد بلکه تکمیل مقام نمی‌شود مگر به رخ دادن این احوال (3).
در حدیثی از امام جواد علیه السلام روایت شده است که ای پیروان تشیّع! با مخالفان امامت، به سورۀ “انا انزلناه” استدلال کنید، تا پیروز گردید. به خدا سوگند، این سوره، نشانۀ ابعاد علم ماست. ای شیعیان! همچنین به سورۀ “حم دخان”، که در آن، آیۀ “إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ آمده است، استدلال کنید! این سوره و این مقام، پس از رسول الله، خاص ولی امر حجّت خدا است در هر عصر. . . . (4)
نزول ملائکه در شب قدر
بر اساس آیه شریفه « تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ .»(5) ملائکه و روح در این شب به اذن پروردگارشان نازل می‌شوند. مراد از روح، آن روحى است که از عالم امر است و خداى متعال درباره اش فرموده است « قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي.»(6) دراین که مراد از امر چیست؟ بحثهاى مفصلى در تفسیر شریف المیزان آمده است که به جهت اختصار مبحث به دو روایت در مورد نزول ملائکه و این که روح چیست بسنده می‌شود.
1. پیامبر اکرم صلوات الله علیه فرمود: وقتى شب قدر می‌شود ملائکهاى که ساکن در «سدره المنتهى» هستند و جبرئیل یکى از ایشان است نازل می‌شوند در حالى که جبرئیل به اتفاق سایرین پرچمهایى را به همراه دارند.یک پرچم بالاى قبر من، و یکى بر بالاى بیت المقدس و پرچمى در مسجد الحرام و پرچمى بر طورسینا نصب می‌کنند و هیچ مؤمن و مؤمنه اى دراین نقاط نمیماند مگر آن که جبرئیل به او سلام می‌کند، مگر کسى که دائم الخمر و یا معتاد به خوردن گوشت خوک و یا زعفران مالیدن به بدن خود باشد(7)
2. از امام صادق علیه السلام در مورد روح سؤال شد. حضرت فرمودند: روح از جبرئیل بزرگ‌تر است و جبرئیل از سنخ ملائکه است و روح ازآن سنخ نیست. مگر نمی بینی خداى تعالى فرموده: «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ» پس معلوم مىشود روح غیر از ملائکه است(8)
اعمال شب قدر
اعمال شبهای قدر بر دو نوع است یکی آنکه در هر سه شب باید کرد و دیگر آنکه مخصوص است به هر شبی امّا اوّل پس آن چند چیز است:
اوّل: غسل است علاّمه مجلسی فرموده که غسل این شب‌ها را مقارن غروب آفتاب کردن بهتر است که نماز شام را با غسل بکند
دوّم: دو رکعت نماز است در هر رکعت بعد از حمد هفت مرتبه توحید بخواند و بعد از فراغ هفتاد مرتبه اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَاَتُوبُ اِلَیْهِ بگوید در روایت نبوی صلوات الله علیه است که از جای خود برنخیزد تا حقّ تعالی او را و پدر و مادرش را بیامرزد.
سوّم: قرآن مجید را بگشاید و بگذارد در مقابل خود و بگوید:
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ وَما فیهِ وَ فیهِ اسْمُکَ الاْکْبَرُ وَ اَسْماَّؤُکَ الْحُسْنی وَ ما یُخافُ وَ یُرْجی اَنْ تَجْعَلَنی مِنْ عُتَقاَّئِکَ مِنَ النّارِ.
چهارم: آنکه مُصحَف شریف را بگیرد و بر سر بگذارد و بگوید:
اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ پس ده مرتبه بگوید بِکَ یا اَللّهُ و ده مرتبه بِمُحَمَّدٍ و ده مرتبه بِعَلی و ده مرتبه بِفاطِمَةَ و ده مرتبه بِالْحَسَنِ و ده مرتبه بِالْحُسَیْنِ و ده مرتبه بِعَلِیّ بْنِ الْحُسَیْنِ و ده مرتبه بُمَحَمَّدِ بْنِ عَلِی و ده مرتبه بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه بِمُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ و ده مرتبه بِعَلِیِّ بْنِ مُوسی و ده مرتبه بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِی و ده مرتبه بِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِی و ده مرتبه بِالْحُجَّةِ.
رشحاتی از قلم
کارنامه پشت کارنامه بالا می‌آید، امضا می‌شود و برمی‌گردد؛ کارنامه سیاه و سفید اعمال یک سال یک عالمه آدم خاکستری، آن پایین، دست‌‌ها‌یشان را بالا گرفته‌اند و چشم‌‌ها‌یشان را به آسمان دوخته‌اند. هر قطره اشکی که می‌چکد، پایین نمی‌افتد، بالا می‌آید و یک کلمه سیاه از کارنامه صاحب آن چشم را پاک می‌کند.
ساکنان آسمان ایستاده‌اند به تماشا. خدا می‌گوید: اشک این جو‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آن‌ها را که از عشق من می‌گریند. چه دوست می‌دارم! فرشته‌‌ها از هم سبقت می‌گیرند تا در زلال اشک‌‌ها‌ی جوان، بال و پر بشوید.
فضا پر از نور است، سرشار از عطر حضور فرشته‌‌ها‌یی که نازل می‌شوند و سلام و برکات الهی را بر زمین می‌پاشند. آدم‌‌ها یک جا جمع شده‌اند تا دسته جمعی رحمت الهی را طلب کنند و غرق نور و عرفان، سالی آسمانی تر و نورانی تر را آغاز کنند. در این میان، جو‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آن‌ها کاسه‌‌ها‌ی خالی تر و تمیزتر و بزرگ تری را سر دست گرفته‌اند تا با پیمانه جان‌های تشنه شان، می‌ناب رحمت و غفران را بچشند و بچشانند.
شب قدر است؛ زیباترین شب آفرینش؛ شبی که سرنوشت زمینیان و آسمانیان به هم گره می‌خورد و رفت وآمد ملایک، دامن دامن نور و سلام و عشق به زمین می‌آورد.باید بروم. باید دیوارهای سکوت و فاصله را بشکنم و بال در بال ملایک، تا آسمان رحمتت پر گشایم.
پی‌نوشت‌ها:
1. فیض کاشانی، المحجة البیضاء، 4/ 209
2. فیض کاشانی، المحجة البیضاء، 4 / 295
3. ملا سلطانعلی، بیان السعادة، 196/ 1
4. محمدرضا حکیمی، خورشید مغرب، 143
5. قدر / 4
6. اسراء / 85
7. مجمع البیان، ج10، ص520 .
8. تفسیر برهان، ج4، ص481
منابع:
1. حوزه/ شب قدر در نگاه مفسران قرآن
2. بیتوته/ شب قدر در نگاه علامه طباطبایى
3. شبکه قرآن و معارف سیما/ ویژه نامه شبهای قدر
