حماسه جاويد غدير
پس از اتمام اعمال مناسك حج فرمان الهى برای نصب جانشين بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل مىشود. جبرئيل پى در پى فرود میآيد و رسول خدا صلی الله علیه و آله مأمور معرفى حضرت على علیه السلام به عنوان خليفه بلا فصل و جانشين خود مىشود.
پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله مردم را در كنار بركۀ غدير فرا مىخوانند. سلمان و مقداد و ابوذر و عمّار محيط را آماده مىكنند. منبرى آماده شده و پيامبر صلی الله علیه و آله پس از اقامۀ نماز خطبه مفصّل غدير را ايراد مىفرمایند؛ که همۀ آن را علماءِ شیعه و بخش های مهمی از آن را کتاب های معتبر اهل سنّت آورده اند؛ در این خطبه پیامبراکرم صلی الله علیه و آله به آیات زیادی از قرآن که در شأن حضرت علی علیه السلام و امامان بعد از او نازل شده تصریح فرمودند، مطالب این خطبه مجموعه ای از امتیازات و ویژگی ها و شایستگی های اهل بیت علیهم السلام است که آن حضرت طی بیست و سه سال در فرصت های مختلف آن ها را بیان فرموده بودند و همۀ فراز های این خطبه ده ها سند در کتاب های شیعه و سنّی دارند هرچند همۀ خطبه را یکجا نقل نکرده باشند . این خطبه و ماجرا های قبل و بعد از آن را علّامه امینی جزء خبر هایی می‌داند که اسناد و راویان و مدارکش قابل شمارش نیست! و صد ها شاعر را نام می برد و سروده های آنان را عنوان می کند که کل این ماجرا را به صورت شعر و متون ادبیِ زیبا در آورده اند!
آنگاه پیامبراکرم صلی الله علیه و آله در بين خطبه از مردم بر ولايت اميرالمؤمنين علیه السلام اقرار مىگيرند و سپس یک به یک اهلبيت تا امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشّریف را معرفى مىكنند و در مدت سه روز مردم را وادار می کند تا با حضرت على علیه السلام به عنوان اميرالمؤمنين بيعت كنند. حتى زنان، با گذاشتن دست خود در داخل طشتِ آبى كه دست مبارك حضرت على علیه السلام هم در سوى ديگر آن قرار دارد بيعت مىكنند. و به آن حضرت به عنوان امیرالمؤمنین سلام داده تبریک می گویند!
نكات روایت غدیر
پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله در غدير چهار مرتبه به چهار سمت با صدای بلند فرمودند: آیا من بر شما ولایت ندارم؟ آیا من صاحب اختیار شما نیستم؟ (اشاره به آیۀ شریفه «اَلنَّبيُ اَولی بِالمُؤمِنینَ مِن أنفُسِهِم ») همگان گفتند: آری تو بر ما ولایت داری. آن گاه فرمودند:
مَن كُنتُ مَولاهُ فَهذا عَلِيٌّ مَولاه؛ هركس من از طرف خدا مولاى او هستم، این على مولاى اوست.
و چون پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله مولاى جن و انس و ملائكه هستند، اميرالمؤمنين علیه السلام هم مولاى همه هستند. در نتیجه پذيرش ولايت اميرالمؤمنين علیه السلام پذيرش ولايت خداست. و خداوند در قرآن فرموده است:
وَ ما كانَ لِمُؤمِنٍ وَ لا مُؤمِنَةٍ إِذا قَضَى اللّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أن یکونَ لهم الخیرةُ مِن أمرِهم؛ وقتی خدا و رسولش حکمی صادر کردند، دیگر هیچ مرد و زن با ایمانی اختیار ندارند که در آن مورد حکم دیگری انتخاب نمایند.
بنابراين، وقتى خدا و رسولش، حضرت على علیه السلام را به عنوان ولى و خليفه معین كردهاند، ديگر مردم در اين زمينه اختيارى ندارند و اگر نپذيرند در گمراهى آشكار قرار گرفتهاند.
در سورۀ مائده در پایان آیات ۴۴ و ۴۵ و ۴۷ می فرماید : «وَ مَن لَم یَحکُم بِما اَنزَلَ اللهُ فَاُولئِکَ هُمُ الکافِرونَ”۴۴″ وَ مَن لَم یَحکُم بِما اَنزَلَ الله فَاُولئِکَ هُمُ الظَّالِمونَ”۴۵″ وَ مَن لَم یَحکُم بِما اَنزَلَ الله فَاُولئِکَ هُمُ الفاسِقونَ “۴۷” یعنی هر کس حکم نکند به آنچه خدا نازل فرموده،کافر است ظالم است و فاسق!!
پیوسته در طول تاریخ امیرالمؤمنین وأئمه طاهرین علیهم السلام به حدیث و واقعۀ غدیر استناد می کردند و آن را شاهد بر حقانیّت خود می آوردند و حضرت زهرا سلام الله علیها وقتی از او در مورد ولایت علی علیه السلام پرسیدند با تعجّب فرمود : آیا غدیر خم را فراموش کرده اید؟ «وا عَجَبا أنَسیتُم یَومَ غدیرِ خُمٍّ»
و اين كه پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله در روز غدير به همه امر فرمودند با اميرالمؤمنين علی علیه السلام بيعت كنند و او را با لفظ اميرالمؤمنين خطاب كنند، دليل آن است كه کلمۀ مولا در این حدیث به معناى امير و سرپرست است . در الغدیر نشانه های زیادی از مجموعۀ این واقعه و سخنان پیامبراکرم صلی الله علیه و آله نقل فرموده که همگی دلالت این حدیث و واقعه را بر ولایت علی علیه السلام و امامان بعد از او را میرسانند. علّامه امینی رحمة الله علیه با مطالعۀ ده هزار جلد کتاب از کتاب های شیعه و سنّی ، و نوشتن ۲۰ جلد الغدیر که ۹ جلد آن هنوز چاپ نشده است ، با استناد به آیات قرآن و روایات فراوان و شواهد تاریخی موردِ اعتماد و صد ها شاهد دیگر ثابت کرده اند که واقعه و حدیث غدیر به طور قطع و روشن بر امامت ، وصایت ، ولایت و خلافت بلافصل علی علیه السلام و امامتِ امامان پس از او دلالت کامل دارد و جای هیچ عذر و بهانه ای برای احدی نیست ! امیرالمؤمنین می فرماید: وَ لا عَلِمتُ أنَّ رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله تَرَکَ یَومَ غَدیرِ خُمٍ لِأحَدٍ حُجَّةً وَ لا لِقائِلٍ مَقالاً…یعنی گمان ندارم که رسول خدا صلی الله علیه و آله روز غدیر خم برای کسی حجّتی باقی گذاشته باشد و یا برای گوینده ای جای سخنی …!
غدیر و اکمال دین
يكى ديگر از آیاتی كه در جريان نصب اميرالمؤمنين علیه السلام به عنوان خليفه بلا فصل رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شد، «آيه اكمال» است. در سوره مبارکه مائده آیه ۳ می فرماید:
«الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِالْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْاِسْلامَ دِينا؛ امروز كافران از (شكستن) دين شما نا اميد شده‌اند بنابراين، از آنان مترسيد و از من بترسيد. امروز دينتان را براى شما كامل، و نعمتم را برای شما تمام كردم، و اسلام را برايتان دين پسنديده قرار دادم.
پس از موفقيت رسول خدا صلی الله علیه و آله در اعلان و نصب رسمى ولايت و جانشينى اميرالمؤمنين علیه السلام و بيعت عمومى با ايشان، آيه اكمال توسط جبرئيل نازل شد. دراين هنگام بود كه پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمودند:
اللّه اكبر! اللّهُ أَكْبَرُ ! عَلَى اِكْمَالِ الدِّينِ وَ اِتْمَامِ النِّعْمَةِ وَ رِضَى الرَّبِّ بِرِسَالَتِى وَ وَلَايَةِ عَلِىِّ بْنِ أَبِى طَالِبٍ بَعْدِى؛ خدا بزرگ تر از آن است که وصف شود.(همان خدای بزرگی)که دین خود را کامل ساخت و نعمت خویش را بر ما تمام کرد و به رسالت من و ولایت علی بن ابی طالب پس از من راضی و خشنود گردید.
این آیه شریفه به اعتراف همه مفَسّرین شیعه و جمع قابل توجّهی از مفسّرین اهل سنّت در واقعه غدیر خم نازل شده و پس از ابلاغ ولایت حضرت علی علیه السلام و یازده فرزندش توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ابلاغ گردید؛ طبیعی است که تنها با روشن شدن امر ولایت و امامت برای همیشه دشمنان از این که بتوانند دین اسلام را از بین ببرند نا امید شوند و دین کامل گردد، و نعمت بر امّت تمام شود.
یعنی بزرگ ترین نعمت به شما داده شد و اینک آن دین پسندیده خدا به نقطه اوج خود رسیده و از خطر تحریف برای همیشه بیمه شده است.
مفهوم و معنای این آیه با هیچ روز دیگری از روزهای رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مطابقت ندارد، مگر با روز غدیر. علّامه امینی در کتاب شریف «الغدیر»،جلد ۱، صفحه ۲۱۴، بیش از سی سند از کتاب های تفسیر و حدیث اهل سنت برای این مطلب ذکر کرده است که آنان نیز نقل کرده و پذیرفته اند؛ این آیه شریفه در واقعه غدیر خم و پس از خطبه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل شده است.
لازم به ذکر است که تعداد زیادی از آیات مهمّ قرآن در مورد ولایت امیرالمومنین علیه السلام و فرزندان ایشان نازل و تفسیر شده و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در ضمن خطبه ی غدیرش به مقداری از آنها استناد فرموده اند .
بیعت گرفتن از مردم برای استمرار امامت از غدیر تا ظهور
با انتصاب الهى اميرالمؤمنين على علیه السلام در روز ۱۸ ذى الحجه به امامت، رسول خدا صلی الله علیه و آله خطبه اى مفصل ايراد نموده و استمرار خط امامت از غدير تا ظهور را ترسيم نموده و خواستار بيعت، تبعيت و پيروى عموم مسلمين از اين صراط مستقيم شدند و ضمن ایراد خطبه فرمودند:
مَعَاشِرَ النَّاسِ فَاتَّقُوا اللّهَ وَ بَايِعُواعَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ الْأَئِمَّةَ عليهمالسلام كَلِمَةً طَيِّبَةً بَاقِيَةً…؛ اى مردم! از خدا بترسيد و با تقوا باشيد و با على علیه السلام به عنوان اميرالمؤمنين و امام حسن و حسين و ديگر ائمه اطهار علیهم السلام كه كلام پاك و پايدار خدايند بيعت كنيد.
رسول خدا صلی الله علیه و آله با معرفى شخصيت بى نظير على بن ابي طالب علیه السلام به عنوان خليفه بلا فصل و جانشين حقيقى خاتم الانبياء از يك سو و نشان دادن خط سير امامت تا افق مهدويت با معرفى خاتم الاوصياء – عجل اللّه تعالى فرجه الشريف – از ديگر سو خط امامت را از ابتدا تا انتها ترسيم نمودند.
فرمود: اى مردم! من پيامبر خدا و على وصى من است. بدانيد و آگاه باشيد! آخرين امام از خاندان ما همان «قائم مهدى» است. او ياور دين خداست. او انتقام گيرنده از ستمكاران است. او گشاينده دژهاى استوار و ويرانگر قلعههاى مستحكم است. او نابودگر تمام مشركين است. او منتقم خونهاى به ناحق ريخته شده اوليای خداست. او پشتيبان دين خداست. او كشتيبان اقيانوس بى پايان علوم و معارف است. او نمايانگر هر شخصيت ارجمند است. او برگزيده خداست. او وارث همه دانشهاست و احاطه به همه آن ها دارد. او خبر دهنده از خداى عزوجل و مراتب ايمان به اوست.
اى مردم! جمعيت شما بيش از آن است كه بتوانيد به يكباره و با يك دست با من بيعت كنيد و پيمان ببنديد. اما خداى عزّوجلّ به من فرمان داده تا از زبان شما اقرار بگيرم و با زبان خود بيعت كنيد به آنچه كه در مورد على علیه السلام و كسانى كه بعد از او خواهند آمد، آن امامانى كه از نسل من و او هستند و من شما را آگاه ساخته بودم كه فرزندان من از نسل او هستند و از شما در مورد آنان پيمان گرفتم.
پس همگى به يك صدا بگوييد: شنيديم آنچه را كه از جانب خداى خود و پروردگار ما در باره ولايت و امامت على علیه السلام و امامانى كه از نسل او هستند ابلاغ نمودى و به آن راضى و خشنود هستيم و در برابر آن فرمانبرداريم.
اكنون با دل و جان و زبان و دستمان با تو بر قبولى ولايت بيعت مى كنيم و با تو پيمان مى بنديم كه با اين اعتقاد زندگى كنيم و با آن بميريم . پس از خطبه ، سه روز مردم به تدریج آمدند و با پیامبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام بیعت نمودند.
حديث منزلت
داستان حضرت موسى و هارون علیهما السلام در قرآن كريم مكرّر به صورت گسترده بيان شده است و زواياى مختلف اين داستان را خداوند متعال بيان كرده است. پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله خود و حضرت على علیه السلام را تشبيه كرده به حضرت هارون و موسی علیهماالسلام که به حدیث منزلت معروف است.
از جمله اين شباهت ها جايگاه حضرت هارون علیه السلام نسبت به حضرت موسى علیه السلام است.
يكى از مناسبتهايى كه پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله در آن حديث منزلت را بيان فرمودند، هنگامى بود كه لشكر اسلام از مدينه به سمت تبوك حركت مىكرد و پيامبر صلی الله علیه و آله حضرت على علیه السلام را به عنوان جانشين خود ، در مدينه قرار داد.
در این هنگام منافقين شروع به شايعه پراكنى كردند كه پيامبر صلی الله علیه و آله چون على علیه السلام را دوست نداشته و با خود به تبوک نبرده است!
حضرت على علیه السلام خود را به پيامبراکرم صلی الله علیه و آله رساند و عرضه داشت منافقان این گونه شایعه کرده اند !؟ پيامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:«ألاتَرضی أن تَکونَ مِنّي بِمَنزِلَةِ هارُونَ مِن موسی إلّاأنَّهُ لَیسَ بَعدي نَبيّ :اى على، تو براى من مانند هارون براى موسى هستى. یعنی تو برادر و وزیر و شریک من هستی و در مدینه به جای من باید کار مرا انجام دهی تا از این سفر برگردم!»
همچنین پيامبر صلی الله علیه و آله درروز غدیر خم، در خطبه غدير، اين حديث را تكرار نموده و اين گونه فرمودند:
إنَّ عَلِيَّ بنَ أبي طالِبٍ علیه السلام أخي، ووَصِيّي، وخَليفَتي، وَالإِمامُ مِن بَعدي، الَّذي مَحَلُّهُ مِنّي مَحَلُ هارونَ مِن موسى، إلّا أنَّهُ لا نَبِيَّ بَعدي، وهُوَ وَلِيُّكُم بَعدَ اللّهِ ورَسولِه؛ على بن ابى طالب، برادر و وصى و جانشين من و [نيز] امام پس از من است؛ كسى است كه جايگاهش نزد من، همچون جايگاه هارون براى موسى علیه السلام است، جز آنكه پيامبرى پس از من نيست(یعنی او فقط سِمَت نبوّت ندارد). امّا او صاحب اختیار و سرپرست شما پس از خدا و پيامبر خدا خواهد بود.
نکات:
حضرت موسى علیه السلام هارون علیه السلام را به عنوان برادر و جانشین و وزیر خود در امر رسالت معرفی کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز از روز اوّل ابلاغِ رسالت خود حضرت علی علیه السلام را به جانشينى و وزارت معرفی فرمودند که«یابَني عَبدِالمُطَّلِب هذا أخي وَ وارِثِي وَ وَصیّي وَ وَزیري وَ خَلیفَتي فیکُم بَعدی…» یعنی ای فرزندان عبدالمطلّب همه بدانید این علی برادر و وارث و وصیّ و وزیر و خلیفه ی پس از من است در بین شما .
همانطور که برادری و وزارت حضرت هارون علیه السلام به درخواست و دعای حضرت موسی علیه السلام از طرف خدای متعال انجام گرفت در مورد علی علیه السلام هم مطلب از همین قرار است که به دعای پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و به امر خدا انجام گرفته است! و در موارد زیادی او را برادر خویش در دنیا وآخرت خواندند و پیوسته می فرمودند : «یاعلی أنت أخی فِی الدُنیا وَ الآخِرَة» . علی جان تو در دنیا و آخرت برادر منی!
آداب مهم روز عید غدیرخم
يكى ازسنت هایی كه بايد در عيد غدیر احيا شود، نماز عيد غدير است. شايسته است همان گونه كه مؤمنين نماز عيد فطر و قربان را به جا مىآورند، نماز عيد غدير را اقامه كنند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در عید غدیرخم ابتدا نماز خواندند و سپس به پا خواسته خطبه ای ایراد فرمودند.
علما و مراجع گذشته شیعه مانند: شیخ مفید، شیخ طوسی، علامه حلی، محقق کرکی، شهید ثانی، مقدس اردبیلی، حاج آقا رضا همدانی و… و عده ای از مراجع فعلی آن نماز را به عنوان یک سنت ارزشمند نبوی نام برده اند و عده زیادی حکم به استحباب آن به صورت جماعت (رجاء) داده اند.
نماز عید غدیر دورکعت است و پیش از ظهر اقامه می شود؛ به این صورت که در رکعت اول بعد از حمد سوره قدر و در رکعت دوم بعد از حمد سوره توحید خوانده می شود و بعد از سلام نماز به سجده می رویم و صد مرتبه «شُکراً لله» می گوییم. بعد از آن سر از سجده برداشته می گوییم : «أللهُمّ اِنی اَسئلکَ بِأنَّ لَکَ الحَمدُ وَحدکَ لا شریکَ لَکَ وَ أنَکَ واحدٌ اَحدٌ صمدٌ لَم یَلد وَلم یولد وَلم یکن له کفواً احَد». و باز به سجده رفته و صد مرتبه «الحمدُ لِله» و صد مرتبه «شکراً لِله» می گوییم.
در ثواب این نماز آمده است: کسی که این نماز را بخواند، مانند کسی است که در غدیر خم با پیامبراکرم صلی الله علیه و آله بیعت کرده، و ولایت علی علیه السلام را پذیرفته باشد، و در درجه صادقین خواهد بود… .
بقیه آداب روز عید غدیر به طور خلاصه عبارت اند از: روزه گرفتن که برابر با صد حج و عمره است و امام صادق علیه السلام فرمود: روزۀ روز غدیر معادل شصت ماه روزه داری است . غسل کردن، عقد برادری خواندن با برادران دینی و رفتن به زیارت آن ها ، لباس نو پوشیدن، هدیه دادن، به چهره دیگران لبخند زدن، تبریک گفتن و بسیار صلوات فرستادن، و از همه مهم تر زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام از دور ونزدیک، و گفتن جمله «الحَمدُ للّهِ الَّذي جَعَلَنا مِنَ المُتَمَسِّكينَ بِوِلايَةِ أميرِ المُؤمِنينَ وَالأَئِمَّةِ عليهم السلام» در هنگام دید و بازدید دوستان اهل بیت با یکدیگر.
و يكى دیگر از مهمترين سنتهايى كه لازم است روز عید غدیر احيا شود، سنت اطعام و افطار روز غدير است. در روايات آمده است: هركس يك نفر را در اين روز اطعام كند، مانند آن است که تمام انبيآء و اوليآء را اطعام نموده و صدها هزار نفر را پذیرایی کرده است. قطعا بر پایی مجالس غدیر و رعایت این آداب و دستورات مصداق کامل احیاء امر ولایت است. امام صادق علیه السلام در حق کسانی که این امور را توجّه دارند دست هایشان را بلند کرده و دعا نمودمد : «رَحِمَ الله مَن اَحیا اَمرَنا. یعنی خدا رحمت کند هرکه امر ما را زنده کند»
با چنین کارهایی که خود اهل بیت علیهم السلام دستور داده اند می توان بخشی از مظلومیت غدیر و صاحب غدیر را جبران کرد.
*******************************************************
منابع و مستندات
۱. تفسير عيّاشى، ج۲، ص۹۸.
۲. تفسير فرات: ص۵۱۶.
۳. بحار الانورا: ج۳۷، ص۱۵۲.
۴. بصائر الدرجات، ص۹۷.
۵ . سنن ابن ماجه: ج۱، ص۴۵.
۶. مسند احمد: ج۱، ص۸۴.
۷. احتجاج طبرسى: ج ۱ ص۵۹.
۸ . بحار الانوار ج ۲۱ ص ۳۸۷، ج ۳۷ ص ۱۵۱. عوالم العلوم ج ۱۵ / ۳ ص ۵۰ ، ۶۰.
۹ . روضة الواعظين ص ۸۹.
۱۰ . احتجاج ج ۱ ص ۶۶.
۱۱ . اليقين ص ۳۴۳ باب ۱۲۷.
۱۲ . العدد القويه ص ۱۶۹.
۱۳ . التحصين ص ۵۷۸ باب ۲۹.
۱۴ . صراط المستقيم ج ۱ ص ۳۰۱.
۱۵ . اقبال ج ۱ ص ۴۵۴ و ۴۵۶ چاپ قديم.
۱۶. اثبات الهداة ج ۳ ص ۱۱۹.
۱۷ . بحار الانوار ج ۳۷ ص ۱۵۱.
۱۸ . كشف المهم ص ۱۹۰.
