ماه رمضان؛ مهمانی ویژه‌ای از جانب خداوند
باید بدانید که ماه رمضان، نقطه آغازی نو در بندگی است؛ سالی نو که با میهمانی‌ای ویژه از جانب معبود آغاز می‌شود. در این میهمانی، خداوند میزبان و بندگان دعوت‌شده به میهمانی او محسوب می‌شوند، ولی دعوت به این مجلس به معنای پذیرش آن نیست؛ تنها آنانی میهمان واقعی محسوب می‌شوند که دعوت الهی را با لبیک پاسخ دهند و در مجلس حضور یابند.
دعوت الهی به میهمانی خدا
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:
“وَ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیَافَةِ اللَّهِ”
یعنی ماه رمضان، ماهی است که شما به میهمانی خدا دعوت شده‌اید. واضح است که دعوت شدن به معنای حضور در میهمانی نیست؛ بلکه میهمان واقعی آن کسی است که دعوت را قبول کرده و با رعایت آداب حضور در این مجلس، عطر و بوی این ماه را در دل خود حس کند.
ویژگی‌های منحصربه‌فرد میهمانی خدا در ماه رمضان
در این ماه، مؤمنان با دریافت کارت «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ»، به میهمانی خداوند فراخوانده می‌شوند. این دعوت دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است:
- میزبان اصلی، خداوند است که به صورت شخصی بندگانش را دعوت می‌کند.
- وسایل پذیرایی شامل شب قدر، نزول قرآن، فرود فرشتگان، استجابت دعا، لطافت روح و دوری از دوزخ به حساب می‌آیند.
- زمان پذیرایی، همان ماه رمضان است؛ ماهی که به روایت‌ها، آغاز آن با رحمت، میانه آن با مغفرت و پایان آن با پاداش همراه است.
- شب قدر، به عنوان چهره‌ای از این پذیرایی، نیاز یک سال بندگان را تأمین کرده و زمین را با نزول فرشتگان مزیّن می‌سازد.
- غذای این میهمانی، غذایی معنوی است؛ به گونه‌ای که تلاوت حتی یک آیه از قرآن در این ماه، ارزش تلاوت کل قرآن در ماه‌های دیگر را دارد.
- این مهمانی تفاوتی اساسی با مهمانی‌های دنیوی دارد؛ زیرا خداوندِ عالِم و غنی، انسان‌های جاهل و فقیر را به میهمانی دعوت می‌کند و می‌فرماید: «من دعایتان را مستجاب می‌کنم و برای هر نفسی که در ماه رمضان می‌کشید، پاداش تسبیحی عطا می‌کنم.»(1)
تفاوت مکان و زمان مهمانی خدا
گاهی خداوند می‌خواهد از بندگان خود در مکانی خاص پذیرایی کند؛ مانند دعوت مسلمانان به مسجدالحرام، که در قرآن آمده است:
“وَأَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالًا”،
و در جای دیگری می‌فرماید:
“طَهِّرا بَیتِیَ لِلطّائِفینَ وَالعاکِفینَ”.
اما از منظر زمانی، مهمانی خداوند در ماه رمضان برگزار می‌شود؛ زمانی که عنایات ویژه‌ای به بندگان عطا می‌گردد.
ماه مهمانی خدا بهترین اسم در میان اسم ها
رمضان، ماه خدا و میهمانی خدا، ماه بهار قرآن، ماه لیلةالقدر و پاکی و تعالی انسان. رمضان، ماه برکت، رحمت، مغفرت، توبه، انابه، صبر و مواسات. رمضان ماه تقوا و طهارت و رهایی از شر نفس و به خدا پیوستن است.
رمضان، ماه علی(ع) آن مقتدای عدالت و انسانیت است که نماز خون و شهادت در محراب عشق را برای اولین بار به یادگار گذاشت.
در روایات رسیده از معصومان(ع) نامها و اوصاف بسیاری برای ماه رمضان آمده است، که نامهای یادشده بخشی از آن به شمار می‌آیند.(3)
ولی در این میان به نظر می‌رسد ماه خدا و میهمانی خدا، عالیترین تعبیری است که درباره ماه رمضان به کار برده شده است.
با اینکه همه ماه‌ها ماه خداست و انسان‌ها همه وقت از نعمت‌های مادی و معنوی و در حقیقت از سفره گسترده الهی استفاده می‌کنند.
ولی از آنجا که همه کتابهای بزرگ آسمانی از جمله قرآن که کتاب هدایت و راهنمایی برای همه بشریت است در این ماه نازل شده است، و نیز از آنجا که وظیفه بزرگ الهی روزه در این ماه انجام می‌شود امتیاز خاصی به این ماه بخشیده است.
روایات بسیاری درباره جایگاه این ماه بزرگ از امامان معصوم(ع) رسیده است. ولی جامعترین آنها که بسیاری از وظایف روزه‌دار و شرایط یک روزه کامل و فضائل این ماه را بیان می کند.
خطبه مشهور پیامبر اکرم(ص) روایت شده است که آن حضرت در آخرین جمعه ماه شعبان برای آماده ساختن یاران برای استقبال از ماه مبارک رمضان خطبهای خواندند و در آن مژده فرا رسیدن ماه رمضان را داده و جایگاه و اهمیت این ماه بزرگ را تشریح کردند و خطاب به مردم فرمودند:
امتیاز خاص ماه مهمانی خدا
ای مردم، ماه خدا، با برکت و رحمت و آمرزش به شماروی آورده است. ماهی که در نزد خدا برترین ماههاست. روزهایش برترین روزها و شب‌هایش برترین شب‌ها و ساعات آن برترین ساعتها است.
ماهی است که به میهمانی خدا دعوت شده‌اید و از کسانی که مورد اکرام خدا هستند میباشید.در این ماه نفس کشیدن شما ثواب تسبیح و ذکر خدا و نیز خواب شما ثواب عبادت خواهد داشت. اعمال شما در این ماه پذیرفته و دعای شما مستجاب است.
پیامبر اکرم(ص):ای مردم، هر کس از شما که در این ماه روزه‌دار مؤمنی را افطار دهد، برای او به خاطر این عمل، ثواب آزاد کردن بندهای و آمرزش گناهان گذشته در نظر گرفته می‌شود.»
گفته شد: ای رسول خدا(ص) همه ما را توانایی این کار (افطار روزه‌دار) نیست. رسول خدا(ص) فرمود:«خود را از آتش جهنم برهانید اگر چه به افطار دادن نصف دانه خرما و یا جرعه آبی باشد.
ملاقات در مهمانی خدا
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: هر کس در ماه رمضان با خویشاوندان خود ارتباط برقرار کرده و پیوندهای خانوادگی را تقویت کند، خداوند نیز در روز قیامت او را به رحمت خویش متصل خواهد کرد. اما کسی که در این ماه رابطه خود با بستگانش را قطع کند، خداوند نیز رحمت خود را در روز قیامت از او قطع خواهد نمود.
همچنین پیامبر اسلام(ص) از قول خداوند متعال نقل می‌کنند که فرمود:«الصوم لی و انا اجزی به؛(4) «روزه برای من است و من خود پاداش آن را خواهم داد.» این سخن نشان می‌دهد که روزه‌داران پاداش ویژه‌ای از سوی خداوند دریافت خواهند کرد.
البته باید توجه داشت که این فضائل و برکات تنها با خودداری از خوردن و آشامیدن حاصل نمی‌شود، بلکه همان‌طور که امام صادق(ع) در روایتی بیان کرده‌اند، شرایط خاصی برای آن وجود دارد. همان‌گونه که ظاهر انسان روزه‌دار است، اعضا و جوارح او نیز باید روزه‌دار باشند. زبان باید از دروغ گفتن پرهیز کند، چشم‌ها باید از نگاه به نامحرم بسته شوند، و نزاع، حسد، غیبت و دیگر رذائل اخلاقی باید کنار گذاشته شوند تا روزه به آثار واقعی خود برسد.(5)
پیامبر اکرم(ص) به جابر بن عبدالله انصاری فرمودند: ای جابر، هر کس در روزهای ماه رمضان روزه بگیرد و شب‌ها را به عبادت و یاد خدا بیدار بماند، شکم خود را از حرام و دامن خود را از آلودگی حفظ کند و زبانش را کنترل نماید، از گناهان پاک می‌شود، همان‌گونه که از ماه رمضان خارج می‌شود. جابر گفت: ای رسول خدا، چه حدیث زیبایی! پیامبر(ص) فرمودند: ای جابر، شرایط آن بسیار دشوار است.(6)
ماه مهمانی خدا و صفای باطن
روزه دارای ابعاد گوناگون و آثار بسیاری است. که از همه مهمتر بُعد اخلاقی و تربیتی آن است. روزه اگر روزه باشد صفای باطن و پاکیزگی روح را به همراه دارد، چرا که انسان روزه‌دار با خودداری از خوردن و آشامیدن قوای حیوانی خود را تردیدی نیست .که این همه فضائل و آثارتنها با دست کشیدن از خوردن و آشامیدن … به دست نمیآید بلکه همان گونه که امام صادق(ع) در روایتی مفصل اشاره کرده‌اند شرایط خاصی دارد لازم است همان گونه که ظاهر انسان روزه‌دار است اعضا و جوارح وی نیز، روزه‌دار باشند.
زبان باید از دروغ بپرهیزد.دیدگان باید از نامحرم فرو بسته شوند، نزاع، حسد، غیبت و دیگر رذائل اخلاقی در بین نباشد تا روزه دارای آن آثار باشد.
تضعیف و بر هوا و هوسهای خود پیروز می‌گردد. قرآن به هنگام دستور روزه به مؤمنان می‌فرماید:«ای مؤمنان، همان گونه که روزه را بر اقوام پیش از شما واجب کرده بودیم آن را بر شما نیز واجب ساختیم تا پرواپیشه شوید.»(7)
اسلام می خواهد، مسلمان با روزهداری در ماه مبارک رمضان زمینه پرورش روح و تقوا را در همه زمینهها در خود ایجاد کنند. زیرا همان گونه که اشاره کردیم.
هر گاه انسان از انجام خواستههای طبیعی تن، خودداری کرد، بخوبی می‌تواند از پیروی هوای نفس خودداری کند بدون تردید رسیدن به مرحله تقوا و پرورش روح در همه ابعاد تنها با امساک از خوردن و آشامیدن به دست نمیآید بلکه شرایط دیگری لازم دارد که بدان اشاره کردیم.
بنابراین، اگر دیده می‌شود که وضع اخلاقی برخی از افراد با اینکه یک ماه را روزه گرفته اند، با گذشته چندان تفاوتی ندارد و به پاکی و تعالی آنان نینجامیده است، به جهت این است که روزه را تنها خودداری از خوردن و آشامیدن پنداشتهاند. در حالی که پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید:
«کوچکترین و آسانترین چیزی که خداوند در روزه، برای روزه‌دار واجب کرده امساک از خوردن و آشامیدن است.»(8)
رسول اکرم(ص) به جابر بنعبداللّه انصاری فرمود: ای جابر، هر کس در روز ماه رمضان روزه بدارد و شب آن را به یاد خدا بیدار شود، شکم را از حرام و دامن را از آلودگی حفظ کند و زبان خویش را نگه دارد، از گناهان بیرون رود همچنان که از این ماه بیرون میرود.
براساس روایات، روزه‌دار، همان گونه که از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها خودداری می‌کند، باید همه اعضای بدن خود را روزه‌دار نگه دارد، در این صورت است که خداوند روزه او را میپذیرد و صفای روح و باطن به او عنایت می‌کند.(9)
ماه مهمانی مخصوص خدا
همه در طول سال با نعمت‌های مادی، پذیرایی می‌شوند و دائم بر سر خوان گسترده الهی می‌خورند و می‌آشامند و اختصاصی به بندگان مؤمن خدا ندارد، همه‌ی انسان‌ها، مسلمان و غیر مسلمان، خداپرست و مشرک و دشمن و دوست، همواره بر روی این کره خاکی میهمان خداوندند.
ادیم زمین سفره عام او است . براین خوان یغما چه دشمن چه دوست. اما این مهمانی، خاص روزه‌داران و بندگان مخلص خدا است، پس باید با آن مهمانی عمومی فرق کند.
ماه مهمانی جان و روح
انسان در طول سال بر سر خوان گسترده الهی، بهره‌ی جسمی می‌برد، اما انسان همه‌اش جسم نیست، بلکه موجودی مرکب از جسم و جان است و همان گونه که جسم نیاز به خوراک دارد.
روح و جان انسان هم نیاز به تغذیه دارد و خداوند تبارک و تعالی در ماه مبارک رمضان، با راه‌اندازی ضیافتی خاص، می‌خواهد در کنار بهره‌ی جسمی، به همه‌ی کسانی که در این ضیافت وارد می‌شوند؛ با پذیرایی معنوی، بهره روحی عطا فرماید.
ماه مهمانی و پذیرایی خدا
خداوند تبارک و تعالی در ضیافت ماه مبارک رمضان، با پذیرایی معنوی، می‌خواهد در کنار بهره‌ی ناچیز جسمی؛ بهره کامل روحی عطا فرماید. خداوند تبارک و تعالی در این میهمانی، گوهر جان و روح انسان که به ابدیت ارتباط دارد را، در مهمانسرای رمضان فرا خوانده است .
و این پذیرایی باید با جان و روح انسان، سنخیت داشته باشد نه با جسم او. خداوند جسم انسان را در مهمانسرای رمضان فرا نخوانده است، که بگوییم این چه مهمانی است که در آن خوردن و آشامیدن ممنوع است.
مهمانی فراتر و والاتر از پذیرایی‌های معمولی
جسم انسان با همه پیچیدگی‌ها و ظرافت‌هایش در برابر گوهر روح و جان، حقیر و ناچیز است و غذاهای جسم (خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها) در برابر غذای روح، به همان اندازه، حقیر و ناچیز است.
مهمانی با چیزهای محقری همچون خوردن و آشامیدن، چندان اهمیتی ندارد، چرا که هر کس دستش به دهانش برسد می‌تواند چنین مهمانی بدهد، اما مهمانی خالق هستی با تمام مهمانی‌ها و با تمام پذیرایی‌های معمولی فرق دارد و از آن فراتر و والاتر و با ارزش‌تر است.
مهمانی برای سیر ملکوت
خداوند تبارک و تعالی در ضیافت ماه مبارک رمضان، با ارتباط با خالق هستی، با توفیق اطاعت و بندگی، با توفیق پرستش، با توفیق دوری از گناه، با تهذیب نفس، با خودسازی معنوی، با فراهم شدن اسباب سعادت، با عاقبت بخیری، با تحصیل تقوا، با تقرب به خدا، با معنویت، با اخلاص، که هزاران بار از بهرمندی جسمی بهتر و والاتر است؛
از روزه‌دار در مهمانسرای رمضان پذیرایی می‌کند و او را تکریم می‌نماید، تا انسان ظَلُوم و جَهُول، از مَلَک پَّران شود و آن چه اندر وهم ناید، آن شود و به مقام “قَابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَىٰ” نایل آید و برای ابدیت آماده شود.
مهمانی برای تکریم و تعظیم
در حقیقت هر چیزی از جهان مادی فاصله بگیرد و به جهان معنویت نزدیک شود، بر عظمت و شکوه آن افزوده می‌شود به این خاطر است که خداوند در این مهمانی بعضی از آزادی‌های مادی را، در بخشی از شبانه روز حرام کرده است و به اسباب معنوی دعوت نموده است.
امام سجاد علیه السلام در این زمینه می‌فرماید: فَأَبَانَ فَضِیلَتَهُ عَلَی سَائِرِ الشُّهُورِ بِمَا جَعَلَ لَهُ مِنَ الْحُرُمَاتِ الْمَوْفُورَةِ، وَ الْفَضَائِلِ الْمَشْهُورَةِ، فَحَرَّمَ فِیهِ مَا أَحَلَّ فِی غَیْرِهِ إِعْظَاما، وَ حَجَرَ فِیهِ الْمَطَاعِمَ وَ الْمَشَارِبَ إِکْرَاما؛
خداوند با حرمت قائل شدن برای ماه مبارک رمضان و حریم قرار دادن برای این ماه؛ آن را بزرگ داشت و بر دیگر ماه‌ها برتری بخشید و برای تعظیم آن، آنچه را در زمان‌های دیگر حلال بود در بخشی از شبانه روز، حرام کرد و برای اکرام آن، استفاده از خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها را در بخشی از شبانه روز، منع فرمود.
حضرت امیر علیه السلام در خطبه ۱۵۹ نهج البلاغه بر این موضوع استدلال می‌کند که خداوند تبارک و تعالی پیامبرش را از کم بهره‌ترین افراد در دنیا معرفی می‌کند، آیا خداوند به آن بزرگوار العیاذ بالله توهین کرده یا آن بزرگوار را تکریم کرده است؟
به یقین تکریم کرده است. پس دور بودن از مواهب مادی، برای بزرگداشت، تعظیم و تکریم است و ماه مبارک رمضان به همین جهت کمتر صِبغه و رنگ مادی دارد.
مهمانی خدا برای تصفیه روح
همان گونه که آبِ آلوده برای تبدیل شدن به باران لطیف و روح‌افزا، باید از شکل مایع خارج شود و به بخار و ابر تبدیل شود؛ انسان هم با گذر از مراحل مادی و نزدیک شدن به مراحل معنوی، به جایگاه لایق خود می‌رسد .
ضیافت ماه مبارک رمضان با روزه‌اش، با آداب و اعمال ویژه‌اش، با سحرش، با شب‌های قدرش، با احیا و بیداری شب‌هایش، با انس با قرآن کریم، زمینه این سیر را فراهم می‌کند.
مهمانی خدا برای غفلت زدایی
خداوند تبارک و تعالی با نوع ضیافت و پذیرایی در ماه مبارک رمضان می‌خواهد غفلت زدایی کند؛ چرا که ما همیشه مهمان خوان گسترده‌ی پروردگار عالم هستیم، اما به آن بی‌توجه و از آن غافلیم و خداوند تبارک و تعالی با مراتب معنوی روزه، ما را به مهمانی خاص و ویژه دعوت کرد تا از بی‌توجهی و غفلت به دراییم.
مهمانی خدا برای تسلط بر شیطان
تسلط شیطان بر آدمی از طریق اعضا و جوارح است و اعضا و جوارح تقویت نمی‌شود مگر از طریق خوردن و آشامیدن و خداوند تبارک و تعالی به بندگانش روزه را عنایت کرد تا مجاری نفوذ شیطان بسته شود. پیامبر گرامی اسلام در این زمینه می‌فرماید:
اِنَّ الشَّیطانَ لَیَجری مِنْ اِبنِ آدَمَ مَجْرَی الدَّمِ؛ فَضَیِّقُوا مَجارِیَهُ بِالْجُوعِ؛ شیطان، همچون خون، در وجود آدمی، جاری می‌شود. پس، گذرگاه‌های او را با گرسنگی، بندآورید و روزه مصداق تمام و کامل مسدود کردن راه شیطان است.
اگر این مقاله شما را به اهمیت و زیبایی میهمانی خداوند در ماه رمضان آگاه ساخت، اکنون زمان آن رسیده است که این فضایل معنوی را در فضای دلنشین خانه خود تجربه کنید. با برگزاری یک روضه خانگی، خانواده و دوستان خود را گرد هم آورید و در فضایی گرم و صمیمی، به تأمل در معانی عمیق روزه و نعمت‌های ماه رمضان بپردازید. این روضه نه تنها فرصتی است برای تجدید ایمان و ارتباط نزدیک‌تر با معبود، بلکه بستری است برای افزایش همبستگی اجتماعی و ارتقای ارزش‌های اخلاقی در میان عزیزانتان.
همین امروز برنامه‌ریزی کنید و با برگزاری یک روضه خانگی، نور و برکت ماه مبارک را در دل‌های خود منتشر نمایید!
پی نوشت:
1.قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج ۱، ص288
2. بحارالانوار، ج96، ص340، 341، 342، 359.
3. وسائل الشیعه، ج7، ص224، ناشر، احیاءالتراث العربی.
4. سفینة البحار، ج2، ص64، دارالمرتضی، بیروت؛ بحارالانوار، ج96، ص255.
5. وسائل الشیعه، ج7، ص117، 11.
6. همان، ص116.
7. بقره، آیه183
8. وسائل الشیعه، ج7، ص118
9. نهج البلاغه، خ 110، ترجمه دکتر شهیدی.
