ایام فاطمیه در فرهنگ شیعه جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان روزهایی برای یادآوری شهادت حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) شناخته می‌شود. بسیاری از مردم این پرسش را دارند که چرا دو دوره به نام فاطمیه برگزار می‌شود و تفاوت ایام فاطمیه اول و دوم در چیست. پاسخ به این پرسش، هم ریشه تاریخی دارد و هم نشان‌دهنده اهمیت مقام حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) در میان شیعیان است.

علت برگزاری دو فاطمیه

تاریخ شهادت حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) در منابع تاریخی به صورت یکسان نقل نشده است. علت اصلی اختلاف در برگزاری دو فاطمیه، تفاوت در روایت‌ها و منابع تاریخی است. برخی منابع شهادت آن حضرت را هفتاد و پنج روز پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل کرده‌اند، در حالی که گروهی دیگر به فاصله نود و پنج روز یا حتی صد روز پس از رحلت اشاره دارند.

به همین دلیل علما و مراجع شیعه، برای احترام به همه روایات، هر دو بازه زمانی را گرامی داشته و مراسم فاطمیه اول و دوم برگزار می‌شود. این رویکرد نشانه‌ای از بزرگداشت مقام حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و پایبندی به میراث تاریخی و دینی است.

حضرت زهرا(س) از منظر علمای اهل سنت؛

بسیاری از منابع متقدم و متاخر اهل سنت به زندگانی حضرت زهرا(س) به عنوان یگانه دخت نبی مکرم اسلام توجه داشته اند.از جمله این افراد می توان به ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه دینوری (معروف به ابن قُتَیبَة) در گذشته به سال ۲۷۶ هجری، صاحب کتاب «الامامة والسیاسة»،ابن شهر آشوب سروی (درگذشته به سال ۵۸۸هجری) صاحب کتاب المناقب، أبی الفتح محمد بن عبدالکریم بن أبی بکر احمد شهرستانی (در گذشته سال۵۴۸ هجری) در کتاب خود بنام «الملل و النحل»، ذهبی مورخ مشهور (در گذشته ی سال ۷۴۸هجری) در کتاب خود بنام «لسان المیزان» و  شهاب الدین احمد معروف به ابن عبد ربه اندلسی در کتاب “العقد الفرید” و عمر رضا کحاله؛ از علمای معاصر اهل سنت و…به شرح حال زندگانی حضرت زهرا(س) پرداختند.

عمده توجه این کتب به سالهای حیات حضرت بعد از رحلت پیامبر(ص) و نیز مباحث مرتبط با سقیفه بنی ساعده و موضوع بیعت گیری از حضرت امیر و نیز فدک می باشد. این منابع نام برده شده درباره کیفیت و چگونگی شهادت حضرت زهرا(س) نقل های بسیار نزدیک به مکتب تشیع را گزارش کرده اند ولی زمان دقیق شهادت حضرت را مشخص نکرده اند. در مقابل برخی دیگر از منابع اهل سنت،گزارش‌های پراکنده‌ای درباره زنده ماندن آن حضرت پس از پدر، از سه ماه تا ۸ ماه نقل کردندو در برابر این گزارش، عمده‌ترین گزارش‌شان زنده بودن آن حضرت تا ۶ ماه است و این نقل هم عمدتا به دو راوی یعنی زُهری و عروه بن زبیر برمی‌گردد که از عایشه نقل کرده‌اند.

فاطمیه اول چه زمانی است؟

بر اساس روایت هفتاد و پنج روز پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، تاریخ شهادت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) سیزدهم جمادی‌الاول ذکر شده است.

• تاریخ قمری: ۱۳ جمادی‌الاول

در این ایام بسیاری از هیئت‌ها و خانواده‌ها مجالس روضه و بزرگداشت برگزار می‌کنند، هرچند گستردگی آن به اندازه فاطمیه دوم نیست.

فاطمیه دوم چه زمانی است؟

بر اساس روایت نود و پنج روز پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، شهادت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) در سوم جمادی‌الثانی دانسته شده است.

• تاریخ قمری: ۳ جمادی‌الثانی

فاطمیه دوم در ایران و بسیاری از کشورهای اسلامی بیشتر شناخته‌شده است و مجالس گسترده‌تر و رسمی‌تری برای بزرگداشت بانوی دو عالم در این ایام برپا می‌شود.

تفاوت‌های اصلی فاطمیه اول و دوم

برای روشن‌تر شدن تفاوت ایام فاطمیه اول و دوم می‌توان به چند نکته اساسی اشاره کرد:

• تفاوت در مبنای تاریخی:
  فاطمیه اول بر اساس روایت هفتاد و پنج روز پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و فاطمیه دوم بر اساس روایت نود و پنج روز برگزار می‌شود.

• تفاوت در گستردگی برگزاری:
  فاطمیه دوم به دلیل پذیرش بیشتر میان علما و مردم، مراسم گسترده‌تر و پرشورتری دارد.

• تفاوت در توجه هیئت‌ها و مردم:
  هرچند هر دو ایام محترم و مهم هستند، اما عموم مردم ایران و هیئت‌های مذهبی تمرکز بیشتری بر فاطمیه دوم دارند.

جدول مقایسه‌ای تاریخ فاطمیه اول و دوم

فلسفه بزرگداشت هر دو فاطمیه

بزرگداشت هر دو فاطمیه نشان‌دهنده این است که شیعیان به همه روایات تاریخی احترام می‌گذارند و یاد و نام حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را در هر دو زمان زنده نگه می‌دارند. علما نیز توصیه کرده‌اند که این ایام فرصتی برای بیان فضائل و مظلومیت‌های دختر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) باشد.

آیت‌الله مکارم شیرازی در این باره می‌فرمایند:
«برگزاری مراسم در هر دو فاطمیه به معنای بزرگداشت مقام حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و نشان‌دهنده عشق و ارادت شیعیان به اهل بیت (علیهم‌السلام) است.»

سخن پایانی

با نگاهی به تاریخ درمی‌یابیم که علت برگزاری دو فاطمیه، تنها اختلاف در تاریخ شهادت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) است. تفاوت ایام فاطمیه اول و دوم بیشتر در مبنای تاریخی و میزان گستردگی مراسم‌هاست، اما هر دو از اهمیت بالایی برخوردارند. زنده نگه داشتن یاد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و برگزاری مجالس در این ایام، نشانه‌ای از محبت و وفاداری شیعیان به اهل بیت (علیهم‌السلام) است