شهر قم، از دیرباز به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین پایگاه‌های مذهبی جهان تشیع شناخته می‌شود. این شهر مقدس که به برکت وجود حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله‌علیها) جایگاه ویژه‌ای در میان شیعیان دارد، در ایام فاطمیه حال و هوایی متفاوت به خود می‌گیرد. ایامی که مردم قم با تمام وجود در سوگ شهادت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) به عزاداری می‌پردازند و فضای شهر سراسر آکنده از غم و ارادت به اهل‌بیت (علیهم‌السلام) می‌شود. در این مقاله، به معرفی نحوه برگزاری مراسم ایام فاطمیه در قم، برنامه‌های حرم مطهر، هیئت‌های شاخص و پوشش رسانه‌ای این ایام خواهیم پرداخت.
جایگاه قم در برگزاری مراسم فاطمیه
قم همواره یکی از مهم‌ترین مراکز دینی و علمی جهان تشیع بوده است. وجود حوزه‌های علمیه بزرگ، علمای برجسته و خادمان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) سبب شده است که این شهر در مناسبت‌های مذهبی، به‌ویژه ایام فاطمیه، حالتی متفاوت پیدا کند.
در این ایام، مردم قم نه‌تنها از سر احساس و عاطفه بلکه با معرفت و آگاهی در مراسم عزاداری شرکت می‌کنند. حوزه علمیه قم نیز نقش ویژه‌ای در این فضا دارد؛ بسیاری از علمای بزرگ در ایام فاطمیه در حسینیه‌ها و مساجد مختلف سخنرانی می‌کنند و درباره شخصیت و مظلومیت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) سخن می‌گویند.
قم همچنین مقصد زائرانی از سراسر ایران و حتی کشورهای دیگر است. بسیاری از زائران در این ایام خود را به حرم مطهر حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) می‌رسانند تا در مراسم عزاداری فاطمیه شرکت کنند و عرض ارادت خود را به بانوی دو عالم ابراز نمایند. این حضور گسترده زائران، جلوه‌ای از وحدت و عشق شیعیان به اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را در این شهر به نمایش می‌گذارد.
مراسم عزاداری در حرم حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها)
یکی از اصلی‌ترین بخش‌های مراسم فاطمیه در قم، برنامه‌های عزاداری در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله‌علیها) است. هر ساله، از ابتدای ایام فاطمیه، صحن‌ها و رواق‌های حرم سیاه‌پوش می‌شود و خادمان حرم در کنار زائران در عزای دخت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به سوگواری می‌پردازند.
برنامه‌های حرم معمولاً شامل قرائت زیارت‌نامه، سخنرانی‌های مذهبی توسط علمای برجسته، و مرثیه‌خوانی مداحان مشهور کشور است. در شب‌های فاطمیه، پس از نماز مغرب و عشا، مراسم رسمی عزاداری برگزار می‌شود و گاه تا نیمه‌های شب ادامه دارد. سخنرانان این برنامه‌ها معمولاً به تبیین ابعاد مختلف شخصیت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و نقش ایشان در دفاع از ولایت می‌پردازند.
در روز شهادت نیز برنامه‌های ویژه‌ای تدارک دیده می‌شود؛ از جمله برپایی دسته‌های عزاداری در صحن امام رضا (علیه‌السلام) و برگزاری مراسم وداع با حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) که با حضور پرشور زائران برگزار می‌گردد.
هیئت‌های شاخص قم در ایام فاطمیه
قم، شهری است که در هر کوچه و محله‌اش هیئتی برپا می‌شود. در ایام فاطمیه، بسیاری از این هیئت‌ها با شور و نظم خاصی مراسم برگزار می‌کنند. از جمله هیئت‌های شاخص می‌توان به هیئت رزمندگان اسلام قم، هیئت شهدا، هیئت بیت‌الرقیه، هیئت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و هیئت محبین اهل‌بیت (علیهم‌السلام) اشاره کرد.
این هیئت‌ها معمولاً در شب‌های متوالی مراسم دارند و در برخی موارد، در دسته‌های عزاداری به سمت حرم مطهر حرکت می‌کنند. خیابان آذر، چهارمردان و اطراف حرم از مسیرهای اصلی عبور این دسته ها است. صدای نوحه‌خوانی و سینه‌زنی تا نیمه‌شب در شهر به گوش می‌رسد و مردم با حضور گسترده خود جلوه‌ای از عشق و دلدادگی به حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را نشان می‌دهند.
برخی از هیئت‌ها نیز برنامه‌های خاصی برای نوجوانان و جوانان دارند و تلاش می‌کنند تا نسل جدید را با معارف فاطمی و سیره اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بیشتر آشنا کنند.
حال و هوای شهر قم در ایام فاطمیه
در ایام فاطمیه، فضای شهر قم کاملاً تغییر می‌کند. خیابان‌ها، مساجد، مدارس و حوزه‌های علمیه همگی سیاه‌پوش می‌شوند. پرچم‌های عزا در سراسر شهر برافراشته می‌شود و حتی مغازه‌داران با نصب پارچه‌های مشکی در ورودی محل کار خود، ارادتشان را به بانوی دو عالم نشان می‌دهند.
هوای شهر، حالتی معنوی و اندوهگین به خود می‌گیرد. صدای نوحه و مرثیه از مساجد و حسینیه‌ها به گوش می‌رسد و مردم در مسیرهای منتهی به حرم در حال برگزاری دسته‌های عزاداری هستند.
در مدارس و مراکز فرهنگی نیز مراسم سخنرانی، قرائت زیارت‌نامه و سوگواری برگزار می‌شود. بسیاری از خانواده‌ها نیز در منازل خود، مجالس روضه‌های خانگی به یاد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) برگزار می‌کنند. این مجالس خانگی، علاوه بر جنبه معنوی، باعث تقویت ارتباط‌های اجتماعی و خانوادگی میان اهالی شهر می‌شود.
در روزهای منتهی به شهادت، حجم زائران ورودی به قم افزایش چشمگیری پیدا می‌کند و شهر به حالت آماده‌باش کامل درمی‌آید. نهادهای مختلف شهری از جمله شهرداری، آستان مقدس، نیروی انتظامی و اورژانس در آماده‌سازی و نظم مراسم همکاری می‌کنند.
پوشش رسانه‌ای و پخش زنده مراسم
مراسم ایام فاطمیه در قم تنها به حضور فیزیکی زائران محدود نمی‌شود، بلکه پوشش گسترده‌ای در رسانه‌های ملی و فضای مجازی دارد. شبکه‌های مختلف صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، از جمله شبکه یک، شبکه قرآن و شبکه نور، برنامه‌های زنده از حرم مطهر حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) را پخش می‌کنند.
همچنین، پایگاه اطلاع‌رسانی حرم مطهر و شبکه‌های اجتماعی مرتبط، پخش زنده مراسم را برای مخاطبانی که امکان حضور در قم را ندارند، فراهم می‌کنند. بسیاری از سایت‌ها و کانال‌های مذهبی نیز بخش‌هایی از سخنرانی‌ها و مداحی‌ها را به‌صورت ویدئویی منتشر می‌کنند.
پوشش رسانه‌ای این مراسم، فرصتی برای معرفی فرهنگ عزاداری فاطمی به مخاطبان جهانی نیز هست. حضور زائران خارجی در قم و انتشار تصاویر مراسم، جلوه‌ای از شکوه و وحدت شیعیان در سوگ حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را به نمایش می‌گذارد.
(منبع: خبرگزاری حوزه و صداوسیمای مرکز قم)
سخن پایانی
مراسم ایام فاطمیه در قم، تنها یک آیین سوگواری نیست؛ بلکه تجلی عشق و وفاداری مردم به خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است. در این ایام، قم به کانونی از معرفت، محبت و حزن فاطمی تبدیل می‌شود و مردم این شهر با تمام وجود در عزای بانوی دو عالم می‌گریند.
حضور پرشور زائران، سخنرانی‌های علما، مداحی‌های پرمحتوا، و فضای سراسر معنوی شهر، همه و همه نشان از آن دارد که یاد و نام حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) در دل‌های مؤمنان زنده است. شرکت در این مراسم یا حتی مشاهده آن از طریق رسانه‌ها، فرصتی است برای تجدید عهد با اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و درک بیشتر از مقام والای دخت نبی مکرم اسلام.
قم در ایام فاطمیه، شهری است که اشک و عشق را در کنار هم معنا می‌کند؛ شهری که هر گوشه‌اش یادآور مظلومیت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و ایستادگی او در راه ولایت است.
راز حضور در قم، در دل هر خانه‌ای می‌تواند جاری شود
اگر در ایام فاطمیه دل‌هایمان به شوق قم و حرم حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) می‌تپد، شاید این احساس زیبا دعوتی باشد برای آن‌که «حال قم» را به خانه خود بیاوریم.
روضه‌های خانگی، دنباله همان مجالس نورانی قم‌اند؛ جمع‌های کوچک اما پراثر که عطر یاد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را در هر خانه زنده می‌کنند.
خانه‌ای که نام زهرا (سلام‌الله‌علیها) در آن برده می‌شود، خانه‌ای است که برکت، آرامش و نور در آن ماندگار است.
اگر دلت می‌خواهد در این ایام قدمی کوچک اما ماندگار برداری، همین امشب نیت کن:
روضه‌ای ساده، با جمعی از خانواده یا دوستان برپا کن؛ حتی اگر تنها شمعی روشن و چند دقیقه ذکر مصیبت باشد.
چنین روضه‌ای، ادامه همان اشک‌ها و دل‌هایی است که به یاد مادر امت می‌تپد جهت برپایی روضه خانگی و دعوت از سخنران کلیک کنید
