در فرهنگ غنی اسلامی، دعا نه صرفاً وسیله‌ای برای طلب حاجت شخصی، بلکه یک ابزار قدرتمند برای تقویت پیوندهای ایمانی و ابراز محبت و اخوت میان مؤمنان است. هنگامی که یک فرد، حاجت برادر یا خواهر دینی خود را بر نیازهای خویش مقدم می‌دارد، در واقع با الگوگیری از سیره اهلبیت علیهم‌السلام (مانند حدیث شریف “الجار ثم الدار” از حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها)، عمل عبادی خود را به بالاترین مرتبه اخلاص می‌رساند.
پرسش اینجاست: چه رمزی در دعای “در حق دیگری” نهفته است که آن را تا این حد نزد خداوند متعال باارزش می‌سازد؟ چرا در روایات، این دعا سریع‌تر از دعای شخص برای خویش، به اجابت می‌رسد و دارای پاداشی دوچندان است؟
در ین بخش از ادعیه و زیارات ثاقب، پاسخی است به این راز نهفته. ما در اینجا قصد داریم بهترین و پربرکت‌ترین ادعیه‌ای را که می‌توان برای سلامتی، برکت و عاقبت‌خیری دیگران خواند، معرفی کنیم و از نگاه آیات و روایات، چرایی “دو سر برد بودن” دعای در حق مؤمن را بررسی نماییم. بیایید دریابیم که چگونه با یک نیّت خالص، می‌توانیم هم به دیگران خیر برسانیم و هم سریع‌تر به حاجت خود دست یابیم.
چرا دعا برای دیگران، دعای خودمان را مستجاب می‌کند؟
رمز فضیلت و سرعت استجابت در دعای برای دیگران، در حقیقت یک قانون معنوی الهی است که بر پایه اخلاص و ایثار بنا شده است. این قانون در کلام گهربار امام صادق علیه‌السلام به روشنی تبیین شده است و دلیلی محکم برای اولویت دادن به نیاز مؤمنان در محافل دعای ما (مانند روضه‌های خانگی) است:
قَالَ اَلصَّادِقُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ: إِذَا دَعَا اَلرَّجُلُ لِأَخِيهِ بِظَهْرِ اَلْغَيْبِ نُودِيَ مِنَ اَلْعَرْشِ وَ لَكَ مِائَةُ أَلْفِ ضِعْفِ مِثْلِهِ وَ إِذَا دَعَا لِنَفْسِهِ كَانَتْ وَاحِدَةٌ فَمِائَةُ أَلْفٍ مَضْمُونَةٌ خَيْرٌ مِنْ وَاحِدَةٍ لاَ يُدْرَى تُسْتَجَابُ أَمْ لَا وَ مَنْ دَعَا لِأَرْبَعِينَ رَجُلاً مِنْ إِخْوَانِهِ – قَبْلَ أَنْ يَدْعُوَ لِنَفْسِهِ اُسْتُجِيبَ لَهُ فِيهِمْ وَ فِي نَفْسِهِ.
امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «اگر کسی در غیاب برادرش برای او دعا کند، از عرش ندا داده می‌شود که صد هزار برابر آن را دریافت خواهی کرد. اما اگر برای خودش دعا کند، تنها یک دعا است و صد هزار حسنه تضمین شده بهتر از یک دعایی است که اجابتش قطعی نیست. و هر کس قبل از دعا برای خودش، برای چهل نفر از برادرانش دعا کند، دعایش مستجاب می‌شود. او در آنها و در خودش سهمی دارد.» (منبع: الوافی, جلد۹, صفحه۱۵۲۷)
ضمانت پاداش: ندای عرش و ضریب صد هزار
بخش اول حدیث، گویاترین دلیل برتری دعای غیابی را بیان می‌کند: تضمین پاداش از جانب حق تعالی.
وعده از عرش: وقتی ندایی از عرش (بالاترین جایگاه هستی) فرد دعا کننده را خطاب قرار می‌دهد، این یعنی این پاداش قطعی و حتمی است. بر خلاف دعای شخصی که اجابتش می‌تواند مشروط به حکمت الهی باشد، پاداش «صد هزار برابر» دعای برای دیگری، یک سرمایه‌گذاری معنوی تضمین‌شده است.
معامله سودآور: امام علیه‌السلام خود مقایسه را انجام می‌دهند: «صد هزار حسنه تضمین شده بهتر از یک دعایی است که اجابتش قطعی نیست.» این کلام، در واقع یک فرمول اخلاقی به ما می‌دهد که برای رسیدن به هدف خود، بهترین راه این است که خیر را ابتدا برای دیگران بخواهیم.
رمز چهل نفر: کلید استجابت شخصی
بخش دوم حدیث، یک شرط عملی و معنوی برای کسانی که به‌دنبال استجابت قطعی حاجت خود هستند، تعیین می‌کند:
کمال‌بخشی به دعا: عدد چهل در فرهنگ اسلامی، نماد کمال و آمادگی است (مانند اربعین موسی یا اربعین‌گیری). دعا کردن برای چهل مؤمن، نشان می‌دهد که قلب فرد از خودخواهی تهی شده و لبریز از دغدغه‌های اجتماعی و ایمانی است.
تضمین استجابت شخصی: امام صادق علیه‌السلام صراحتاً می‌فرمایند: «دعایش مستجاب می‌شود.» این تضمین، پاداش ایثار فرد است که قبل از دعا برای خودش، ۴۰ نفر دیگر را به یاد آورده است. این سهم‌بری مضاعف (سهم در خیر دیگران و سهم در اجابت دعای خود) بزرگ‌ترین مزیت این عمل عبادی است.
به این ترتیب، دعای در حق دیگران، مسیری کوتاه‌تر و مطمئن‌تر برای رسیدن به حاجت شخصی و کسب برکات بی‌شمار در دنیا و آخرت است.
دعای سلامتی و طول عمر
در کنار فواید معنوی بی‌شمار دعای در حق دیگران، ائمه اطهار علیهم‌السلام ادعیه مجربی را برای طلب خیر، سلامتی، طول عمر و دفع بلا به ما آموخته‌اند. این دعاها، ابزارهایی هستند که می‌توانیم با آن، خیر و عافیت را برای خود و برادران و خواهران ایمانی‌مان طلب کنیم.
دعای طول عمر
سیدابن‌طاووس به سند معتبر از جمیل بن درّاج روایت کرده: مردی خدمت امام صادق(علیه‌السلام) آمد و گفت: ای مولای من سنّ و سالم بالا رفته و خویشانم مرده‌اند و مونسی ندارم، می‌ترسم مرا هم مرگ دریابد.
حضرت فرمود: برادران مؤمن صالح برای اُنس گرفتن از نزدیکان بهترند و اگر طولانی شدن عمر خود و خویشان و دوستان را خواهی این دعا را پس از هر نماز بخوان:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ اَللّهُمَّ اِنَّ رَسُولَكَ الصّادِقَ الْمُصَدَّقَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَآلِهِ قالَ اِنَّكَ قُلْتَ ما تَرَدَّدْتُ فى شَىْءٍ أَنَا فاعِلُهُ كَتَرَدُّدى فى قَبْضِ رُوحِ عَبْدِىَ الْمُؤْمِنِ يَكْرَهُ الْمَوْتَ وَاَكْرَهُ مَسآئَتَهُ اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجَّلْ لِوَلِيِّكَ الْفَرَجَ وَالْعافِيَةَ وَالنَّصْرَ وَلا تَسُؤْنى فى نَفْسى وَلا فى اَحَدٍ مِنْ اَحِبَّتى
خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، خدایا رسول راستگوی تصدیق شده‌ات (درود تو بر او و خاندانش) گفت که تو فرمودی: در هیچ کاری از کارهایم که کنندۀ آن بودم، بی‌رغبت نبودم چون بی‌رغبتی‌ام در قبض روح بنده مؤمنم درحالی‌که او مرگ را خوش ندارد و من هم رنجاندن او را خوش ندارم، خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و برای ولی‌ات گشایش و عافیت و یاری را نزدیک گردان و درباره خودم و احدی از دوستانم بدی قرار مده.
و اگر خواهی یک‌یک از دوستان خود را نام ببر و بگو: «وَ لا فی فُلانٍ وَ لا فی فُلانٍ» راوی گفت: چون بر این دعا مداومت کردم، چندان عمر یافته‌ام که از زندگانی ملول و خسته شده‌ام و این دعا بسیار معتبر است؛ و در تمام کتاب‌های دعا نقل شده.
دعای «یا مَنْ کَبَسَ الاَْرْضَ» برای سلامتی و رفع دردها
شیخ کفعمی در کتاب «مصباح» فرموده: هرگاه در تو مرضی باشد، به موضع سجده‌ی خود دست بکش و آن را پس از نماز واجب «هفت مرتبه» برآن موضع بمال و بگو:
يَا مَنْ كَبَسَ الْأَرْضَ عَلَى الْماءِ وَسَدَّ الْهَواءَ بِالسَّماءِ وَاخْتارَ لِنَفْسِهِ أَحْسَنَ الْأَسْماءِ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَافْعَلْ بِي كَذا وَكَذا وَارْزُقْنِي وَعافِنِي مِنْ كَذا وَكَذا.
ای که زمین را بر آب فشرد و هوا را به آسمان بست و بهترین نام‌ها را برای خویش برگزید، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و با من چنین‌وچنان کن و روزی‌ام ده و سالمم بدار از چنین‌وچنان.
کلام پایانی
آنچه از بررسی آیات، روایات و به‌ویژه حدیث ارزشمند امام صادق علیه‌السلام آموختیم، یک حقیقت انکارناپذیر را آشکار می‌کند: معیار کرامت و برکت الهی، بر ایثار و دغدغه اجتماعی استوار است.
دعای در حق دیگران، صرفاً یک توصیه اخلاقی نیست؛ بلکه هوشمندانه‌ترین و عاقلانه‌ترین شیوه برای رسیدن به حاجت شخصی است. وقتی یک مؤمن، خواسته خود را در ذیل دعای صدها یا هزاران نفر دیگر قرار می‌دهد، آن دعا از ضعف فردی خارج شده و با نیروی جمعی و تضمین عرشی صد هزار برابر پاداش، به اجابت نزدیک می‌شود.
ما با هر بار دعا کردن برای سلامتی، برکت، عاقبت‌خیری و گشایش کار دیگران، در واقع داریم ضریب صد هزار را به حساب معنوی خود واریز می‌کنیم. امید است با به کار بستن این آداب و سنت‌های نورانی، بخصوص در مجالس خانگی اهلبیت علیهم‌السلام قلب‌هایمان را از آلودگی خودخواهی پاک کرده و مشمول وعده الهی گردیم، ان‌شاءالله.
