انتظار فرج و گشایش از نگاه امامان شیعه

باور مذهب تشیع در خصوص انتظار فرج و گشایش این است که حضرت مهدی (ارواحنا له الفدا) دوازدهمین امام و آخرین حجت پروردگار در روی زمین و از اهل بیت و عترت رسول خاتم (صلی الله علیه و آله) می باشد و در پانزدهم شعبان 250 هجری قمری متولد شده و زنده است و بر مبنای مصلحتی که خدای باری تعالی می داند، در حال غیبت به سر می برد و روزی خواهد رسید که حضرتش ظهور کرده و زمین را پر از قسط و عدالت می کند. همان طور که پر از ظلم و جور میشود و بر موءمنین است که همواره در انتظار چنین روزی باشند و خودشان را برای چنین روزی آماده کنند.
در این مورد روایات زیادی از نبی مکرم اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام وارد شده است. پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم در حدیثی که فریقین آن را نقل کرده، فرمود: «اگر از دنیا جز یک روز نماند، خداوند آن روز  را آن قدر طولانی میکند تا فرزندم مهدی که اسم او اسم من و کنیه او کنیه من است ظهور کند و عدالت رابگستراند بعد از آن که زمین را ظلم و جور فرا گیرد».(1) در جایی دیگر حضرت میفرمایند: «هر کس قائمی را که از فرزندان من است انکار کند مرا انکار کرده است».(2) همچنین فرمود: «قائم از فرزندان من است که اسم او اسم من و کنیه او کنیه من است و شمائلش شمائل من و سنت او سنت من است و مردم را بر اساس ملت و شریعت من برپا دارد و به کتاب خداوند دعوت میکند، پس هر کس او را اطاعت کند مرا اطاعت کرده، و هر کس او را معصیت کند مرا معصیت کرده، و هر کس او را در غیبتش انکار کند مرا انکار کرده…».(3)
بنابراین شیعه و سنی در اصل اعتقاد به انتظار فرج و گشایش در آخرالزمان اختلافی ندارند، بلکه اگر اختلافی هست در زمان ولادت ایشان می باشد. شیعه بر اساس روایات پی در پی معتقد است که او حی و حاضر است، ولی چنانکه گفته شد اهل سنت بر این باور است که او هنوز متولد نشده بلکه در آخرالزمان متولد خواهد شد.
از جمله مسائلی که در روایات بر آن تأکید شده مسئله اصل انتظار فرج و گشایش است. آنچنان که در بعضی از روایات آیاتی چند نیز به مسئله انتظار مورد تأویل قرار گرفته است. از جمله آیات قرآن کریم، این آیه شریفه 71 از سوره مبارکه اعراف است که خداوند می‌فرمایند: «انتظار بکشید که من نیز با شما از منتظرانم». همچنین آیه شریفه 52 از سوره مبارکه توبه: «منتظر باشید که ما هم با شما منتظریم». این آیات در بعضی از روایات به مسئله انتظار تفسیر و تأویل شده است.
در بسیاری از روایات بر ضرورت و لزوم انتظار فرج و گشایش بطور خاص تاکید شده است. از جمله این روایات می توان به روایات زیر اشاره کرد: در روایتی، امام صادق علیه السلام که در مقام بیان شرایط قبولی اعمال بندگان بودند یکی از شرایط قبولی اعمال بندگان را عقیده به انتظار برشمردند.(4) همچنین در روایتی، حضرت محمد بن علی بن الحسین علیه السلام هم یکی از شرایط پذیرفته شدن اعمال بندگان را پذیرش مسئله انتظار فرج و گشایش دانستند.(5)
از سویی دیگر در روایتی از امام جواد (علیه السلام) می‌فرمایند: بر هر مسلمان واجب است در غیبت حضرت انتظار بکشد.(6)
این روایات و روایات زیاد دیگر جملگی بر لزوم انتظار امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در دوران غیبت آن حضرت تأکید بسیار دارند.
در روایات دیگر به اهمیت انتظار اشاره شده است. در تعدادی از روایات انتظار فرج و گشایش حضرت مهدی (عجل الله تعالی) یکی از ارکان دین شمرده شده است. امام جعفر صادق علیه السلام در یک حدیث طولانی به ابی الجارود میفرمایند: یکی از ارکان دین انتظار قائم علیه السلام است.(7) و در بعضی از روایات نیز انتظار ظهور از محبوب ترین اعمال در نزد خداوند شمرده شده است.(8) و همچنین مسئله انتظار همراه با صبر بیان شده است.(9)
همچنین در بعضی از روایات انتظار فرج و گشایش از بزرگترین فرج ها معرفی شده است.(10) و در حدیثی، پیامبر اسلام (صلی الله علیه) انتظار فرج را بهترین اعمال دانسته و فرمود: با آمدن او حزن از شیعه برداشته خواهد شد.(11). در حدیثی دیگر پیغمبر اکرم (صلی الله علیه) انتظار فرج را برترین جهاد در راه خدا دانسته است. (12). تعبیرات بلندی که در این روایات به کار رفته است، نشانگر اهمّیت مسئله انتظار می باشد. در تعدادی از روایات ائمه معصومین علیهم السلام نیز فضیلت انتظار مورد توجه قرار گرفته و این با مراجعه به متون اسلامی و تعابیری که در روایات استفاده شده است بیشتر روشن میشود. از جمله آن روایات، روایتی است که از امام صادق علیه السلام نقل شده است. شخصی از امام صادق علیه السلام درباره کسی که انتظار ظهور حکومت حق را می کشد و در این حال از دنیا میرود سؤالی پرسید، حضرت در پاسخ فرمودند : او همانند کسی است که با رهبر این انقلاب در خیمه او بوده باشد، سپس کمی سکوت کرد و فرمود: مانند کسی است که با پیامبر اسلام همراه بوده است.(13)
در بعضی از روایات چنین شخصی مثل شمشیرزنی که در راه خدای متعال می جنگد مطرح شده است. یا همانند کسی که در خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با شمشیر بر مغز دشمن بکوبد و یا همانند کسی که زیر پرچم قائم (عجل الله تعالی) بوده باشد و یا همانند کسی که پیش روی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم جهاد کند و یا همانند کسی که با پیامبر شهید شود، معرفی شده است.(14)
در بعضی از روایات ثواب انتظار همچون ثواب روزه دار، شب زنده دار بیان شده است.(15) و یا مسئله انتظار در ردیف ایمان به خدا و رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قرار گرفته است.(16) (با دقت در تعبیراتی که در این روایات به کار رفته، فضیلت انتظار کاملاً روشن میشود).
درباره آثار انتظار فرج و گشایش ، باید به این نکته دقت نمود که انتظار خود یکی از ریاضت های مهم نفس است. بدان حد که گفته شده انتظار از قتل شدیدتر است و لازمه این امر مشغول کردن قوه تفکر و توجه قوه خیال به طرف امر منتظَر است، و این باعث دو امر می شود:

الف) قوه تفکر باعث زیاد شدن قوا با اعمال است.
ب) قوه تفکر باعث میشود که همه قوا را به یک امر متوجه سازد.

از طرف دیگر انتظار باعث تسکین دردها و آسان شدن مصیبت ها و گرفتاری ها می شود، چون انسان منتظر می داند که آینده انسان روشن است و روزی خواهد رسید که زمین پر از عدالت و قسط خواهد بود و این وعده ای است قطعی که از زبان مبارک رسول اکرم صلی الله علیه و آله جاری شده است. اگر در روایات، انتظار فرج بزرگترین فرج ها شمرده شده است، به همین خاطر است.(17)

علاوه بر آنچه گفته شد، لازمه انتظار فرج و گشایش از جهت محبت این است که انسان منتظر باشد که از اصحاب و شیعه بلکه از اعوان و انصار حضرت مهدی موعود (عجل الله تعالی) باشد و لازمه این امر هم این است که انسان بتواند لایق دیدار حضرت و جهاد در رکاب او باشد، و برای این منظور برای اصلاح نفس و تهذیب اخلاق خویش تلاش میکند، از طرف دیگر انتظار باعث فراهم آمدن مقدمات و وسایل لازم برای غلبه امام زمان (عجل الله تعالی) بر دشمنانش می شود و لازمه آن نیز تحصیل علوم و معارف است.(18) دیگر آثار انتظار را میشود به صورت مطالب زیر بیان نمود :

1) شکوفا شدن نیروهای نهفته و سرمایه های راکد انسان در پرتو دوران سخت انتظار.
2) پاکسازی باطن و خالص شدن به جهت طولانی شدن دوران غیبت.
3) معنا یافتن زندگی در پرتو پویایی معارف به هدف. با نگاه تطبیقی به زندگی بدون هدف و فرجام آن که تهی شده از درون و روزمرگی است.
4) رشد قدرت تحمل در برابر ناملایمات و تنگناها به جهت قداست و عظمت هدف که در انتظار فرج و گشایش حضرت بودن، معنا می یابد.
5) فراتر رفتن از مرز انسان متعادل و رسیدن به مرحله انسان متعالی.

از مرحله رنج های حقیر مادی رها شدن و به وادی رنج های عظیم معنوی و دغدغه های بزرگ انسانی گام نهادن و هم چون رنج انتظار راستین و طولانی را به دوش کشیدن و چشم به دروازههای روشن ظهور داشتن.(19)
امّا سخن درباره ویژگیهای منتظران ظهور امام زمان (عجل الله تعالی)، توجه به این نکته مهم است که چنین نیست که هر کس مدعی انتظار فرج و گشایش است در ردیف منتظران واقعی قرار می گیرد. بلکه کسانی که ادعای انتظار دارند باید دارای شرایط و ویژگی هایی باشند تا منتظر واقعی به آنها صدق کند.
زمانی که روایات وارده در این زمینه را مورد بررسی و مطالعه قرار دهیم، به دست می آید که ائمه اطهار علیهم السلام ویژگی های خاصی را برای منتظران واقعی حضرت حجت (عجل الله تعالی) اشاره کرده اند. امام صادق علیه السلام در روایتی میفرماید: هر کس دلشاد است که از یاران حضرت قائم (علیه السلام) به شمار آید، باید چشم به راه او باشد و به پارسایی و نیکویی رفتار کند. این فرد منتظر حقیقی است، پس تلاش کنید و منتظر باشید، گوارا باد شما را ای گروه بخشوده شدگان.(20)
در بعضی از روایات دشواری حفظ دین در زمان انتظار، به کشیدن دست به خارها تشبیه شده است.(21) بنابراین یکی از ویژگیهای منتظران واقعی حفظ دین و تقوا میباشد. در بعضی روایات دیگر از جمله ویژگی های منتظران واقعی تردید نکردن و انکار و عجله در تحقق این امر شمرده شده است.(22)
امام حسین علیه السلام در روایتی درباره ویژگی های منتظران امام زمان (عجل الله تعالی) واقعی می فرماید: «در مسئله غیبت عده ای به تردید می افتند و عده ای ثابت قدم می مانند. امّا کسانی که در مقابل اذیّتها و تکذیبها صبر پیشه کنند به منزله جهاد کنندگان در محضر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم هستند.(23) از این روایت به خوبی به دست میآید که یکی از ویژگیهای منتظران، صبر در مسئله انتظار می باشد.
امام سجّاد علیه السلام نیز در حدیثی ضمن تمجید از منتظران واقعی یکی از شرایط و ویژگیهای آنها را اعتقاد به امامت حضرت مهدی علیه السلام می داند.(24)
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام از جمله ویژگی های منتظران واقعی امام زمان (عجل الله تعالی) را ثبات قدم در قبول ولایت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و ابزار برائت از دشمنان آنها می داند و می فرماید چنین افرادی از ما هستند و ما نیز از آنها….(25)
آنچه بیان گردید از جمله ویژگی های منتظران واقعی بود که در بیانات امامان شیعه علیهم السلام آمده است.

پی نوشت‌ها:
1. غیبت کبری، ص 8؛ الیوم الموعود بین الفکر المادی والدینی، ص 636؛ الهیات، ج2، ص 632
2. بحار، ج51، ص 74 ؛ کشف الغمة، ج2، ص 446
3. منتخب الأثر، ص 492
4. کتاب الغیبة، ص 200، ج16
5. کافی، ج2، ص 22، ج13
6. کمال الدین وتمام النعمة، ص 377
7. کافی، ج2، ص 21 و مستدرک الوسائل، ج1، ص 73
8. من لا یحضره الفقیه، ج4، ص 381
9. وسائل الشیعه، ج19، ص 75؛ بحار الأنوار، ج10، ص 352
10. بحارالانوار، ج36، ص 326
11. بحارالانوار، ج 50، ص 317
12. بحارالانوار، ج 74، ص 143
13. بحارالانوار، ج52، ص 126
14. بحارالانوار، ج 52، ص 126؛ اکمال الدین وتمام النعمة، ص 645 و 644
15. مکیال المکارم، ج2، ص 213
16. مکیال المکارم، ج2، ص 217
17. بحارالانوار، ج 36، ص 386
18. المهدی، ص 210
19. مهدویت، ص 136؛ تفسیر نمونه، ج7، ص 383
20. منتخب الاثر، ص 498؛ بحارالانوار، ج52، ص 140؛ الغیبة نعمانی، ج 16، ص 27
21. بحارالانوار، ج 51، ص 135
22. مکیال المکارم، ج2، ص 209
23. تاریخ غیبت کبری، ص 12؛ کمال الدین وتمام النعمة، ص 317
24. همان، ص 12 و کمال الدین، ص 320
25. کمال الدین، ص 361

منبع: پرتال جامع علوم انسانی