صحیفه سجادیه
حضرت امام علی بن‌الحسین بن علی بن أبی‌طالب (علیه السلام) چهارمین امام شیعیان، مشهور و ملقب به “امام سجاد” و “امام زین‌العابدین” فرزند امام حسین (علیه السلام) و مادر بزرگوارشان حضرت شهربانو (سلام الله علیها) دختر یزدگرد سوم پادشاه ساسانی هستند.
کنیه امام چهارم شیعیان، ابوالحسن، ابوالحسین، ابومحمد و ابوعبداللّه و القاب ایشان، زین‌العابدین، سیدالساجدین، سجاد، هاشمی، علوی، مدنی، قرشی، علی‌اکبر است. امام سجاد(علیه السلام) در زمان خویش به نام‌های “علی‌الخیر”، “علی‌الاصغر” و “علی‌العابد” شهرت داشتند.
ایشان در واقعه جان‌گداز کربلا حضور داشتند ولی به علت بیماری و تب شدید با تمام اصراری که داشتند پدر بزرگوارشان اجازه جنگ به امام زین‌العابدین(علیه السلام) را ندادند زیرا که جهاد از بیمار برداشته شده است. پس از این بیماری، تمام عمر ایشان به مبارزه و خدمت به خلق، عبادت و مناجات با حق سپری شد. بنابر روایات شیعه، امام سجاد (علیه السلام) به دستور ولید بن عبدالملک در سن ۵۷ سالگی در مدینه با سم به شهادت رسیدند.
واقعه کربلا با همه ابعاد عظیم و بی‌مانند پر از شور حماسی و ایمان خالص در عصر روز عاشورا ظاهرا به پایان آمد، اما ماموریت حضرت سجاد (علیه السلام) و زینب کبری (سلام الله علیها) از آن زمان آغاز شد. آنچه در حادثه کربلا بدان نیاز بود، بهره‌برداری از این قیام و حماسه بی‌نظیر و نشر پیام شهادت امام حسین (علیه السلام) بود که حضرت سجاد (علیه السلام) در ضمن اسارت با عمه‌اش زینب(علیه السلام) آن را با شجاعت، شهامت و قدرت بی‌نظیر در جهان فریاد کردند.
کتاب “صحیفه سجادیه“، مجموعه‌ای از دعاها و مناجات امام زین‌العابدین علی بن الحسین (علیه السلام) است. این کتاب اگرچه در موضوع دعا و نیایش است، ولی شامل بسیاری از حقایق علوم، معارف اسلامی و عرفانی، قوانین و احکام شرعی، مسایل حساس سیاسی و اجتماعی، تربیتی و اخلاقی است که در شکل و قالب دعا امام سجاد (علیه السلام) به آن‌ها اشاره کرده است. این کتاب که پس از قرآن و نهج‌البلاغه مهم‌ترین میراث مکتوب شیعه به حساب می‌آید، به نام‌های خواهر قرآن و “انجیل اهل بیت” نیز مشهور است. صحیفه نیز مانند قرآن و نهج‌البلاغه از نظر فصاحت و بلاغت مورد توجه قرار گرفته است.
همچنین دعای “ابوحمزه ثمالی” را امام زین‌العابدین(علیه السلام) در سحرهای ماه رمضان می‌خواند و ابوحمزه ثمالی از آن حضرت نقل کرده است. “زیارت امین‌الله” نیز زیارت‌نامه‌ای است که امام سجاد(علیه السلام) هنگام زیارت مزار حضرت علی(علیه السلام) خوانده است.
گنجینه مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نیز بیش از ۳۴۰ نسخه خطی با محوریت امام زین‌العابدین (علیه السلام) را در خود جای داده است. ادعیه روایت شده از امام سجاد (علیه السلام)، صحیفه سجادیه و شرح و ترجمه و حاشیه آن بخشی از این آثار را تشکیل می‌دهد. این آثار از جهت قدمت، خط و کار تذهیب هنرمندان ممتاز، از نفاست ویژه‌ای برخوردار هستند.
قرآن دست‌نویس منسوب به دست‌خط امام سجاد (علیه السلام) نفیس‌ترین اثر این مجموعه است. در این مصحف شریف، سوره‌های بقره تا ناس در ۳۶۱ ورق پوست در اندازه ۳۲ در ۲۰ سانتی‌متر به خط کوفی ۱۶ سطری کتابت شده است. در برگ آخر این نسخه شریف، ترقیمه “کتبه المنتظر بوعده علی بن‌الحسین بن علی‌بن‌ابی‌طالب” کتابت شده است.
قدیمی‌ترین نسخه خطی صحیفه سجادیه به کتابت ۴۱۶ قمری، کامل‌ترین نسخه‌های صحیفه و کوچک‌ترین صحیفه موجود در جهان که در ابعاد ۹.۵ در ۷ سانتی‌متر بر روی پوست، به خط نسخ غبار به شکل کتابی هشت ضلعی در ۵۰ برگ کتابت شده، بخشی از نفیس‌ترین نسخه‌های این مجموعه است. نسخه‌ای از “مناجات خمس‌عشر” که از زبان امام سجاد (علیه السلام) روایت شده، دعای “جوشن کبیر” به روایت حضرت به کتابت قرن ۱۳ هجری، “دعای خضر” به کتابت خط نسخ در قرن یازدهم هجری و نسخه‌ای از “مناجات انجیلیه” نیز از دیگر نسخ موجود در این گنجینه است.
کتاب‌های متعددی با محوریت زندگی امام چهارم شیعیان نوشته و منتشر شده است. همچنین شاعران آیینی در اشعاری به سوگواری شهادت امام سجاد (علیه السلام) پرداختند.
معرفی ۱۰ عنوان کتاب که با محوریت زندگی امام سجاد (علیه السلام) و صحیفه سجادیه نوشته و منتشر شده است:
۱- “در مکتب پیشوای ساجدان امام علی بن الحسین علیهما السلام” علی قائمی‌امیری، انتشارات پیام قدس
۲- “امام سجاد علیه السلام” جمال نیایشگران، احمد ترابی، (تحقیق از گروه تاریخ اسلام بنیاد پژوهش‌های اسلامی)، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی
۳- “بررسی نقش امام سجاد علیه السلام در رهبری شیعه پس از واقعه کربلا” محسن رنجبر، دفتر نشر معارف
۴- “زندگانی علی بن الحسین علیهما السلام” سید جعفر شهیدی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی
۵- “پیشوای چهارم: حضرت امام سجاد علیه السلام” هیات تحریریه موسسه اصول دین، موسسه در راه حق
۶-“امام سجاد علیه السلام الگوی زندگی” حبیب الله احمدی، انتشارات فاطیما
۷- “صحیفه سجادیه موضوعی” محسن غرویان، دفتر نشر معارف
۸- “شرح ادبی صحیفه سجادیه”حسین حدیدی، انتشارات علمی بنیادی
۹- “شرح روان صحیفه سجادیه” سیده صدیقه صاحبکار و راضیه رضایی ویراستار، انتشارات دامینه، واسع
۱۰- “صحیفه سجادیه” مترجم: عبدالحمید آیتی، انتشارات سروش
منبع: همشهری/هنر
