در این مطلب به همراهی حضرت زینب سلام الله علیها با ولایت در همه مقاطع زندگی می‌پردازیم:
نویسنده : محمدحسین رجبی دوانی
حضرت زینب کبری سلام الله علیها در سال پنجم هجری، روز ۵ جمادی الاول در مدینه به دنیا آمد. حضرت زینب کبری علیهاالسلام در خانه‌ای پرورش یافت که عبادت به عنوان جوهر و زینت زندگی در آن مطرح بود. شخصیت زینب علیهاالسلام به گونه‌ای شکل گرفت که در هر بعدش فضائل و کمالات جد عزیز و والدین بزرگوارش را تداعی می‌کرد. زینب علیهاالسلام آئینه تمام نمایی بود که هرکس در او نظر می‌کرد عظمت اهل بیت علیهم‌السلام را مشاهده می‌نمود. از حضرت امام سجاد علیه‌السلام نقل شده است که آن حضرت فرمود: همانا عمه ام زینب علیهاالسلام همه نمازهای واجب و مستحب خود را در طول مسیر ما از کوفه به شام ایستاده می‌خواند، و در بعضی از منزل‌ها نشسته نماز خواند و این هم به جهت گرسنگی و ضعف او بود، زیرا سه شب بود که غذایی را که به او می‌دادند میان اطفال تقسیم می‌کرد، چون که آن مردمان سنگدل در هر شبانه روز به ما یک قرص نان بیشتر نمی‌دادند. حضرت زینب علیهاالسلام مفهوم لذت زندگی را در عیش جاودانی ذکر خدا می‌داند. در منطق او حیات بدون ذکر خدا از صدها مرگ بدتر است. انوار آسمانی آن چنان در ذات او فروزان شده که تاریکی‌های آلام و دردهای دنیا در نظرش روشن و زیبا جلوه می‌دهد و شوق عبادت سموم غم‌ها و مصیبت‌ها را در کام او به شربتی گوارا مبدل ساخته است.
خطبه‌های زینب کبری علیهاالسلام در کوفه و شام اسناد گویایی هستند که مقام علمی او را بدون شواهد به اثبات می‌رسانند، نکات علمی و ادبی و معانی به کار رفته در خطبه‌های سفیر کربلا به حدی است که ذهن هر خواننده دل آگاه و اندیشمند را به تماشای فرازهای ظریف و بلیغ آن می‌نشاند.
با وجود همه این فضائل و عظمت شخصیت حضرت زینب کبری علیهاالسلام هنگامی که به کتاب‌های تاریخی مراجعه می‌کنیم آن چنان که باید و شاید، کتب تاریخی نمی‌توانند شخصیت آن حضرت را معرفی کنند و نقل‌های تاریخی پیرامون آن وجود مبارک کامل و جامع نیست.
شخصیت علمی حضرت زینب کبری علیهاالسلام
به سبب اینکه حاکمیت‌ها، اولاً خلافت‌هایی غاصب به شمار می‌رفتند و ثانیاً مخالف شیعه و شیعیان بوده‌اند، تلاش آنها بر این بوده تا فضائل اهل بیت علیهم‌السلام انعکاس پیدا نکند و نسبت به آنها شناختی در جامعه پدید نیاید. علاوه بر آن به سبب در حال تقیه بودن شیعه، بسیاری از مورخان تاریخی شیعه امکان نگارش فضیلت‌ها و آموزه‌ها از سیره اهل بیت علیهم‌السلامرا نداشته‌اند.
عمده مطالبی که در خصوص آن وجود مقدس نقل شده، همراهی ایشان با حضرت سید الشهدا علیه‌السلام در قیام عاشورا است که با توجه به اینکه قیام عاشورا علیه حاکمیت بنی‌امیه بوده و توجه تاریخ نگاران را به خود جلب کرده بخش‌هایی از سخنان حضرت زینب علیهاالسلام در منابع تاریخی نقل شده است. که از آن جمله می‌توان به سخنان حضرت زینب علیهاالسلام در برخورد با عمر سعد بعد از زمین افتادن امام حسین علیه‌السلام که در برخی مقاتل نقل شده است و حرکت کاروان اسرا از کوفه و بیان حقایقی در عزاداری پر سوز و گداز آن حضرت پس از شهادت امام حسین علیه‌السلام و سخنرانی‌های افشاگرانه ایشان که مردم را تکان داد اشاره کرد.
آن حضرت به عنوان پیام رسان واقعه کربلا و تداوم بخش راه امام حسین علیه‌السلام شناخته می‌شود. به جرأت می‌توان گفت حضرت زینب علیهاالسلام اگر نبود و اگر اقدامات کوبنده آن حضرت وجود نداشت، واقعه کربلا در حادثه روز عاشورا محو و دفن می‌شد و انعکاسی در سطح تاریخ پیدا نمی‌کرد. از این حیث حضرت زینب علیهاالسلام نقشی بسیار مهم در ارتباط با سعادت و هدایت جامعه اسلامی ایفا فرموده است. سخنرانی کوبنده در مجلس عبیدالله بن زیاد که این حاکم خبیث، مغرور، پر مدعا و مهیب را در برابر چشم بزرگان حکومتی در هم می‌پیچید و خوار و تحقیر می‌کند تا جایی که ابن زیاد چنان از تحقیر خود به خشم آمد فرمان قتل حضرت زینب علیهاالسلام را داد ولی موفق به آن نشد و بعد هم سخنرانی حضرت زینب علیهاالسلام و خطابه‌ای که در مجلس یزید دارد و آنجا هم چنان با قدرت ایمانی خود یزید را می‌کوبد که فضای مجلس تغییر پیدا می‌کند و علیه بنی امه و یزید می‌شود، تمام اینها مقاطعی است که از حضور و صلابت حضرت زینب علیهاالسلام در تواریخ بیان شده است. همچنین از حضرت زینب علیهاالسلام سخنانی در بازگشت به مدینه و حرم حضرت رسول اکرم صلوات الله علیه و عرض تسلیت به آن حضرت آمده است و بیش از این مطلبی در منابع نمی‌بینیم.
عدم بروز و ظهور شخصیت علمی حضرت زینب علیهاالسلام در تاریخ
بهترین تعبیر را می‌توان کلام مقدس حضرت امام سجاد علیه‌السلام خطاب به عمه بزرگوار خود دانست که وقتی کاروان اسیران آل الله را وارد کوفه کردند و مردم کوفه به تماشا آمده بودند با سخنانی که حضرت زینب علیهاالسلام بیان داشت و فضای کوفه را به شدت دگرگون کرد امام سجاد علیه‌السلام خطاب به آن حضرت می‌فرماید: « أنتِ بِحَمدِ اللّه‌ِ عالِمَةٌ غَیرُ مُعَلَّمَةٍ، فَهِمَةٌ غَیرُ مُفهَّمَةٍ » یعنی تو ای عمه جان بحمدالله دانشمندی هستی که معلم ندیده‌ای و فهمیده‌ای هستی که کسی تو را فهم نیاموخته است. یعنی آن وجود مقدس مانند معصومین علیهم‌السلام و ائمه دارای علم و فهم الهی بوده است که نیاز به معلم نداشته است. با این حال حضرت زینب علیهاالسلام علاوه بر این فضیلت بزرگ که از نظر علمی و معرفتی امام سجاد علیه‌السلام بر آن وجود مقدس بر می‌شمرد بهره‌گیری از محضر جد بزرگوارش رسول اکرم صلوات الله علیه و مادر عظیم الشان ایشان حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و پدر عالی قدرش امیرمومنان علیه‌السلام و برادران عزیزش امام حسن علیه‌السلام و امام حسین علیه‌السلام، آن حضرت را به درجه عظیمی از علم و معرفت رسانده بود که متأسفانه موقعیت برای بروز و ظهور این مقامات برجسته پدید نیامد. کما اینکه برای امامان ما هم در اغلب دوران ۲۵۰ ساله حضور ائمه اطهار علیهم‌السلام چنین بود.
سلوک عرفانی حضرت زینب کبری علیهاالسلام در منابع تاریخی
متأسفانه در این ارتباط مثل سایر موارد دیگر در مورد فضیلت‌های حضرت زینب علیهاالسلام بنابر مخفی کردن بوده است. من چیزی در کتب و منابع تاریخی برخورد نکردم اما می‌توان به همان مسأله‌ای که بعد از واقعه جان سوز کربلا اتفاق افتاد اشاره کرد. بعد از دیدن آن همه مصیبت‌ها نماز شب آن وجود مقدس حتی در شام غریبان ترک نشد. اگر چه به سبب شدت غم و اندوه، آن حضرت توان ایستادن بر پای خود نداشتند و نشسته نماز شب خود را برپا می‌دارد. حضرت زینب کبری علیهاالسلام ارتباط و خلوت کردن با خدای خود و سخن گفتن با خدای خود در دل شب که کار عارفان است را در چنان موقعیت سختی و در طول اسارت ترک نمی‌کنند.
همراهی با ولایت در همه مقاطع زندگی
این نکته را می‌توان اشاره کرد که امیرالمومنین علیه‌السلام در دوران خلافت خود مرکز حکومت را از مدینه النبی به کوفه تغییر می‌دهد و در این امر، حضرت مستقیم از مدینه به سمت کوفه نرفت بلکه برای مقابله با فتنه ناکثین و پیمان شکنان از مدینه به سوی بصره رفتند. هدف مقابله با این فتنه بود که بعد از سرکوب این فتنه گران، امیرالمومنین علیه‌السلام به کوفه می‌رود و دیگر به مدینه باز نمی‌گردد. جالب اینجاست که حضرت زینب علیهاالسلام همراه با همسر و فرزندان خود مدینه را ترک می‌کنند و به کوفه می آیند. در حقیقت در پی یاری ولایت و همراهی ولایت هستند و زندگی خود را بر این مبنا ترسیم کردند و لذا می‌بینیم بعد از شهادت امیرالمومنین علیه‌السلام و صلح امام حسن مجتبی علیه‌السلام وقتی امام زمان که امام مجتبی علیه‌السلام هستند کوفه را ترک کرده و به مدینه باز می‌گردند حضرت زینب علیهاالسلام پابه پای ولایت از کوفه به مدینه بازگشته و در کنار صاحب ولایت مستقر می‌شود.
حضور به موقع و وظیفه شناسی از درس‌های زندگی حضرت زینب علیهاالسلام است
مهمترین درس از زندگی حضرت زینب علیهاالسلام شناخت زمانه و عمل به تکلیف خود و نهراسیدن از مشکلات و سختی‌های دفاع و عمل به تکلیف است. مهمترین تکلیف برای حضرت حمایت و دفاع همه جانبه از صاحبان ولایت در زمان حیات خود بود. چه پدر بزرگوار ایشان امیر المومنین علیه‌السلام و چه برادران عظیم القدرش امام حسن علیه‌السلام و امام حسین علیه‌السلام و چه در محضر برادرزاده اش حضرت امام سجاد علیه‌السلام. بخاطر دفاع و همراهی با ولایت زندگی خود را در مدینه رها کرده و به کوفه می‌آید و در دوباره کوفه را رها کرده و به مدینه می‌رود و بعد از اینکه امام حسین علیه‌السلام در معرض خطر است و در مهاجرت از مدینه به مکه و از مکه به سوی کوفه که به کربلا ختم می‌شود پا به پای ولایت همراهی کرده و سختی‌ها را به جان می خرد و در این وظیفه اندک تردیدی ندارد و یک قدم هم عقب نمی‌نشیند. همچنین زمانی که امام سجاد علیه‌السلام به امامت می رسند و خطراتی وجود آن امام بزرگوار را تهدید می‌کند حضرت زینب علیهاالسلام با حضور به موقع خود و اقدام قاطع و حیرت‌انگیز جان امام زمان خود را در چند مقطع حساس نجات می‌دهد.
بزرگترین درس وظیفه شناسی و حضور به موقع برای انجام تکلیف و نهراسیدن از سختی‌هاست که حضرت زینب علیهاالسلام عهده دار آن بودند. هیچ تکلیفی بالاتر از شناخت ولایت، همراهی با ولایت و دفاع از آن نیست.
منبع: شورای عالی انقلاب فرهنگی
