این نوشته را با موضوع چرا حضرت معصومه (سلام الله علیها) ازدواج نکردند؟ را می خوانید:
حضرت معصومه (سلام الله علیها) در خانواده ای که سرچشمه علم و تقوا بود، متولد شد. بعد از شهادت امام موسی کاظم (علیه‌السّلام)، امام رضا (علیه‌السّلام) سرپرستی و رسیدگی به امور خواهران و برادران خود را بر عهده داشت. این رسیدگی تا اندازه ای بود که هر کدام از فرزندان امام کاظم (علیه‌السّلام) به مقام های بالای علمی و دینی رسیدند. اما از آنجایی که حضرت معصومه (سلام الله علیها) خواهر تنی امام رضا (علیه‌السّلام)، مورد توجه ویژه آن حضرت قرار گرفت و علم الهی که داشت ظهور و بروز پیدا کرد. به طوری که بعد از امام رضا (علیه‌السّلام)، حضرت معصومه (سلام الله علیها) بالاترین درجه علم و تقوا را در میان فرزندان امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) دارد.
ماجرای تشکیل نهضت شعوبیه
اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران حضرت معصومه (سلام الله علیها) به چه صورت بود؟
دوران زندگی آن حضرت شامل دو دوره قبل و بعد از ولایتعهدی امام رضا (علیه‌السّلام) قابل بررسی است. پیش از ولایتعهدی امام رضا (علیه‌السّلام) به خصوص در دوره حکومت هارون الرشید، بعضی از نزدیکان امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) در کاخ هارون خبرچینی می کردند که منجر به اسارت و در نهایت شهادت امام کاظم (علیه‌السّلام) شد. شهادت آن حضرت که درنتیجه خفقان شدید حکومت شکل گرفته بود، شرایط سختی را برای مسلمانان ایجاد کرد. به طوریکه منجر به شکل گیری نهضت شعوبیه شد.
نهضت شعوبیه چیست؟
این نهضت در سه دوره تاریخی شکل گرفت: اول در دوران ابومسلم ثقفی، دوم در زمان مختار ثقفی و سومین بار در زمان حکومت هارون و مامون شکل گرفت. البته نهضت سوم از دو نهضت دیگر خطر بیشتری داشت. چون در دو نهضت اول موضوع اختلاف میان عرب و عجم مطرح بود و دعوا بر سر قومیت شکل گرفت.
اما در نهضت سوم یعنی زمان حکومت هارون و مامون، بسیاری از ایرانی ها که با اسلام اصیل آشنا نبودند، وقتی بی تقوایی و ظلم حاکمان را می دیدند که به نام اسلام به آنها ظلم می کنند، در مورد حقانیت اسلام و رسالت رسول خدا (صلوات الله علیه) شک می کردند. به این ترتیب بود که در نقاط مختلف ایران، نهضت شعوبیه بر علیه اسلام به راه افتاد. نکته مهم و جالب این بود که این نهضت ها توسط خود ایرانی ها سرکوب می شد.
واسطه آشنایی ایرانیان با اسلام
در همان دوران بود که امام رضا (علیه‌السّلام) و پس از ایشان، حضرت معصومه (سلام الله علیها) به همراه جمعی از سادات به ایران مهاجرت کردند. این هجرت تا چه اندازه توانست بر آشنایی ایرانی ها با اسلام حقیقی موثر باشد؟
نکته مهمی است. بعد از اینکه مامون، امام رضا (علیه‌السّلام) را به ایران تبعید کرد، جمع زیادی از سادات و علوی ها به سمت ایران حرکت کردند. به عنوان مثال حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) یک سال پس از ورود امام هشتم شیعیان به خراسان، برای زیارت ایشان از مدینه به مرو عزم سفر می کند. دلیل این هجرت تنها ولایتعهدی امام رضا (علیه‌السّلام) نبود. بلکه موضوع رسالت سیاسی و دینی بود که باید اسلام ناب محمدی به تمام ایرانی ها شناسانده می شد. به همین علت بود که وقتی خبر شهادت امام رضا (علیه‌السّلام) هم منتشر شد، آنها از ایران نرفتند. یکی از این افراد، حضرت معصومه (سلام الله علیها) بود که با وجود اینکه می دانست علوی ها و سادات در ایران مورد ظلم حکومت مامون هستند، باز هم به ایران آمد.
مسافران کاروان حضرت معصومه
در سفر حضرت معصومه (سلام الله علیها) به ایران، چه کسانی در کاروان حضور داشتند و از چه مسیرهایی عبور کردند؟
در این سفر، چهار نفر از برادران و حدود چهل نفر از مردان که همگی از برادرزاده ها و اقوام بودند، حضرت معصومه (سلام الله علیها) را همراهی می کردند. کاروان آنها از شهرها و مناطق متمدن ایران عبور می کرد تا فرصت آشنایی ایرانی ها با خاندان أهلبیت علیهم السلام فراهم شده و آن بزرگان بتوانند اسلام اصیل را به ایرانی ها معرفی کنند. در واقع مسیر حرکتی که آنها طی کردند، برای مقابله با نهضت شعوبیه بود تا شک و تردید نسبت به اسلام و رسالت پیامبر خدا (صلوات الله علیه) از دل مردم ایرانی ها از بین برود.
نکته بسیار مهم در سفر حضرت معصومه (سلام الله علیها) به ایران این بود که آن حضرت و سایر اعضای کاروان می دانستند که چه در این سفر به سلامت به مقصد برسند و چه خطری آنها را تهدید کند، در هر صورت پیروز میدان هستند چون توانسته اند اسلام اصیل را به ایرانی ها معرفی کنند.
به عبارت دیگر اگر زنده می ماندند فرصت تبلیغ و ترویج دین اسلام را داشتند. اما شهادت شان هم خیر و برکت بسیاری داشت. چون وقتی مامون به نیروهای خود دستور داد تا سادات علوی را در هر جای ایران به شهادت برسانند، ایرانی ها شاهد این ظلم مامون بودند و حقیقت مظلومیت و حقانیت خاندان اهل بیت علیهم السلام برای آنها مشخص می شد.
ماجرای حمله به کاروان حضرت معصومه
ماجرای وفات یا شهادت حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) به چه صورت بود؟
حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) یک سال پس از ورود امام هشتم شیعیان به خراسان، برای زیارت ایشان از مدینه به مرو عزم سفر کرد اما همین که کاروان آن حضرت وارد ساوه شد، سربازان حکومت به کاروان حمله کرد و در این درگیری تمام اعضای کاروان، شهید یا متواری شدند.
حضرت معصومه (سلام الله علیها) هم همراه با دو کنیز، یک خادمه و سه نفر از خواهران خود به نام‌های فاطمه صغری، خدیجه خاتون و میمونه تنها ماندند. به ظاهر چون این افراد زن بود، ماموران حکومت آنها را به شهادت نرساندند.
در همین موقع گروهی از شیعیان و دوستداران اهل بیت علیهم السلام که خبر ورود کاروان حضرت معصومه (سلام الله علیها) را شنیده بودند، برای استقبال از ایشان به ساوا رفتند تا آنها را به قم دعوت کنند. اما زمانی به کاروان رسیدند که همه شهید یا متواری شده بودند.
به این ترتیب حضرت معصومه (سلام الله علیها) را که آن زمان حدود 28 ساله بود به شهر قم رساندند. حضرت معصومه (سلام الله علیها) که از پدر بزرگوار خود، امام موسی کاظم (علیه‌السّلام)، درباره شرافت و میهمان نوازی مردم قم بسیار شنیده بود، در این شهر توقف می کند. چون حوادث و مشکلاتی که پیش آمد سبب بیماری آن حضرت شد و قصد داشت پس از بهبود راهی خراسان شود. اما پس از ۱۷ روز در دهم ربیع الثانی سال ۲۰۱ قمری در این شهر از دنیا می رود.
ماجرای تجرد حضرت معصومه
یکی از موارد مورد پرسش در مورد حضرت معصومه (سلام الله علیها) مجرد ماندن آن حضرت تا زمان شهادت یعنی سن 28 سالگی بود. دلیل این ماجرا چه بود؟
در مورد دلیل تاخیر ازدواج حضرت معصومه (سلام الله علیها) در روایت ها این گونه نوشته شده که چون کسی هم شأن آن عالمه و محدثه نبود، امکان ازدواج هم فراهم نشد. البته با توجه به خفقان و شرایط ظلم و استبداد آن زمان به خصوص درباره خانواده امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) و امام رضا (علیه‌السّلام) این موضوع بعید به نظر نمی رسد.
به علم و دانش حضرت معصومه (سلام الله علیها) اشاره کردید. درباره ابعاد شخصیتی این بانوی بزرگ اسلام بگویید.
شخصیت و جایگاه حضرت معصومه (سلام الله علیها) نزد امامان معصوم هم دوره ایشان که پدر و برادرشان بودند، بسیار بالا بود. به عبارت دیگر امام موسی کاظم و امام رضا علیهما السلام موارد مهمی درباره شخصیت آن حضرت مطرح کرده اند. عالمه بودن، محدثه بودن، تقوا و پاکدامنی آن حضرت برای همه شیعیان مسلم است. این نکته در مورد آن حضرت مشخص است که مانند حضرت زینب (سلام الله علیها) بدون اینکه کسی به او علم آموخته باشد و تنها از سوی خدا دارای علم بسیار بود. به طوریکه تقریبا بیست و دو سال سن داشت که صاحب دانش و فضیلتی شده بود که بسیاری از علمای بزرگ اسلام و شیعه، پرسش های خود را با او مطرح می کردند.
در تمام طول تاریخ هم حرم مطهرش پایگاه و محور توسعه و ترویج علوم اهل بیت علیهم السلام بوده است. در عین حال ویژگی ممتاز آن حضرت، مجاهده بودن است که مانند مادر بزرگوار خود، حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها)، جان خود را برای دفاع از ولایت و امام زمان خود به خطر انداخت.
چرا آن حضرت، کریمه اهل بیت لقب گرفته است؟
لقب کریمه اهل بیت علیهم السلام را امام صادق (علیه‌السّلام) به آن حضرت داده است. روایت شده که مرحوم آیت الله سید محمود مرعشی نجفی، پدر آیت الله سید شهاب الدین مرعشی به دلیل ارادت ویژه ای که به حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) داشت، علاقه مند بود تا مزار ایشان را از نزدیک زیارت کند. این موضوع باعث می شود که او چله بگیرد.
شب چهلم پس از دعا و توسل بسیار، به استراحت می پرازد که در عالم رویا به محضر مقدس امام باقر (علیه‌السّلام) یا امام صادق (علیه‌السّلام) مشرف می شود. حضرت می فرمایند به دامان کریمه اهل بیت چنگ بزن. آیت الله مرعشی نجفی با تصور اینکه منظور ایشان حضرت زهرا (سلام الله علیها) است، عرض می کند من این ختم قرآن را برای دانستن محل دقیق قبر شریف آن حضرت گرفته ام تا به زیارتشان مشرف شوم. امام در پاسخ می فرمایند منظور من، قبر شریف فاطمه معصومه در قم است. مرحوم مرعشی نجفی به محض برخاستن از عالم خواب و رویا، عزم سفر می کند و برای زیارت حضرت معصومه (سلام الله علیها) راهی قم می شود.
نکته مهم دیگر آن است که بعد از حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از نظر گستردگی شفاعت، هیج بانویی مانند به حضرت معصومه (سلام الله علیها) نمی رسد. امام صادق (علیه‌السّلام) هم در این باره فرموده است: «با شفاعت او، همه شیعیان ما وارد بهشت می شوند.»
رابطه عاطفی امام رضا و حضرت معصومه
رابطه حضرت معصومه (سلام الله علیها) با برادر بزرگوارش، امام رضا (علیه‌السّلام)، به چه صورت بود؟
امام رضا (علیه‌السّلام) مدت 25 سال تنها فرزند نجمه خاتون بود. اما بعد از این مدت، خداوند دختری به نجمه خاتون عطا فرمود که همان حضرت معصومه (سلام الله علیها) بود. درواقع امام رضا (علیه‌السّلام) و حضرت معصومه (سلام الله علیها) خواهر و برادری از یک مادر بودند، هرچند که امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) از سایر همسران خود فرزندان دیگری هم داشت. بعد از شهادت امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) هم امام رضا (علیه‌السّلام) تعلیم و تربیت خواهران و برادرانش را به عهده گرفت و مخارج آنها را می پرداخت. حضرت معصومه (سلام الله علیها) در رأس این توجهات قرار داشت و از نظر عاطفی به برادر بزرگوارش بسیار نزدیک بود.
علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار درباره محبت و علاقه امام رضا (علیه‌السّلام) نسبت به خواهرش، حضرت معصومه (سلام الله علیها)، فرموده است: «هرکسی که خواهرم معصومه را در قم زیارت کند، مانند کسی است که مرا زیارت کرده است.»
در روایت های بسیاری به اهمیت شهر قم اشاره شده است. حکمت چنین احادیث و روایت ها چیست؟
امام صادق (علیه‌السّلام) در جایی فرموده است: «برای خدا حرمی است، آن مکه است و برای پیامبر خدا (صلوات الله علیه) هم حرمی است و آن مدینه است و برای امیرالمومنین (علیه‌السّلام) حرمی است و آن کوفه است. بدانید که حرم من و فرزندان بعد از من قم است. آگاه باشید که قم، کوفه کوچک ماست. بدانید بهشت هشت دروازه دارد که سه تای آن به سمت قم است. بانویی از فرزندان من به نام فاطمه، دختر موسی آنجا رحلت می کند که با شفاعتش همه شیعیان ما وارد بهشت می شوند.»
در واقع دلیل اهمیت و شأن شهر قم، همین است که کریمه اهل بیت علیهم السلام، حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها)، در آن سرزمین به خاک سپرده شده است.
منبع: سایت 8صبح و بیتوته
