در اینجا به بررسی موضوع کم‌حرفی در حدیث امام حسن مجتبی علیه‌السلام می‌پردازیم:
كان أَكْثَرَ دَهْرِهِ صَمَّاتاً
در بیشتر عمرش اهل سکوت بود
شرح حدیث
یکی از مراحل مقدماتی سلوک الی‌الله، که زمینۀ دوری از گناه و غفلت را فراهم می‌کند و مانع از فراموشی پروردگار میشود، سکوت و خاموشی است. به‌‌عبارت دیگر، خاموشی برای سالک الی‌الله به معنای بیکاری یا بی‌دانشی نیست، بلکه نشانۀ اشتغال به یاد خداست.۱ ازاین‌رو، پُرگویی نشانۀ کم‌خردی، و خاموشی نشانۀ هوشمندی و میوۀ خردمندی است.۲
انسان هوشمند و خردمند، با سکوت خویش، خود را از ارتکاب خطا و اشتباه مصون می‌دارد، مانع از اشتغالات خویش به امور نامهم میشود، تفکر را پیشۀ خود می‌سازد، و با این شیوه و روش بر هیبت و عظمت خویش در نظر دیگران میافزاید و محبت خود را در دل آنان میکارد. منافع بسیارِ خاموشی به اندازهای است که امام رضا علیه السلام در توصیف آن با بیانی بسیار دلنشین می فرماید:
إنّ الصَّمتَ بابٌ مِن أبوابِ الحِكمةِ، إنَّ الصَّمتَ يُكسِبُ الَمحَبَّةَ إنّه دَليلٌ على كُلِّ خَيرٍ؛ ۳
«خاموشى يكى از درهاى حكمت است. خاموشى محبت مى‌آورد و راهنماى آدمى به‌سوی هر خير و خوبى است».
همچنین یکی از زیباترین جملات حکیمانه را امام علی علیه السلام در بیان فضیلت سکوت فرموده است. امیرالمؤمنین علیه السلام سکوت را از صفات انسان پرهیزگار میداند و سپس می‌فرماید:
إن صَمَتَ لَم یَغُمَّهُ صَمتُهُ ؛۴
«او کسی است که سکوت و خاموشی، او را غمگین نمی‌سازد».
از دست رفتن فرصت، غالباً اندوه و حسرت آدمی را در پی خواهد داشت، مگر آنکه با از دست رفتن فرصت، دستاورد بهتری حاصل شود. در این صورت از دست رفتن فرصت نه تنها حسرت و اندوه به دنبال ندارد، بلکه مایة شادمانی و شکرگزاری از خدا میشود. دربارة سکوت که گاه به سبب از دست رفتن فرصت سخن گفتن به دست می‌آید مسئله اینگونه است؛ یعنی انسان با خاموشی، فرصت سخن گفتن را از دست می‌دهد، اما حقیقت این است که با سکوت می‌توان دستاورد مهم‌تری به دست آورد و از آن بهره برد و به جای اندوهگین شدن شادمان شد.
گرچه آن دستاورد ارزشمندتر برای همگان حاصل نمیشود و فقط کسی که از سکوت خود به ذکر خدا مشغول میشود به این دستاورد مهم نایل میشود. بر این اساس، اینکه امام علیه السلام غمگین نشدن به سبب سکوت را از صفات مؤمنان دانسته است بدان‌روست که اینان در سکوتشان به یاد خدایند و ذکر او را بر لب دارند.
به‌راستی کدام سخن ارزندهتر از ذکر خداست و کدام اشتغال برتر از اشتغال به یاد اوست. پس چه جای ناراحتی و اندوه، اگر فرصت سخن گفتن نیابیم، یا اجازة حرف زدن و اظهار نظر به ما ندهند؟!
پی نوشت ها:
۱. منتخب میزان الحکمة: ج۲ ص۶۰۰ ح۳۶۸۴.
۲. همان: ح۳۶۸۳، به نقل از: غررالحکم: ح ۱۴۳.
۳. همان: ح۳۶۹۰، به نقل از: محمد بن یعقوب کلینی، کافی: ج۲ ص۱۱۳ ح۱.
۴. همان: ح ۳۶۹۲، به نقل از: نهج البلاغۀ، خطبۀ ۱۹۳.
