در اینجا به بررسی موضوع جدیت در امور در حدیثی از امام حسن مجتبی علیه السلام را می خوانید:
فَإِذَا جَاءَ الْجِدُّ كَانَ لَيْثاً عَادِياً
«آنگاه که زمان کوشش و مجاهده فرا می‌رسید، شیری جنگنده بود».
شرح حدیث
برادر امام حسن مجتبی علیه السلام ویژگی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اصحاب و یاران خالص او را داشته است؛ چنان‌که قرآن کریم در توصیف آنان در یک جمله میفرماید:
(محمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلىَ الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنهَُم)؛۱ «محمد، پيامبر خدا، و كسانى كه با اويند، با كافران سخت‌اند و با هم مهربان».
اینان با وجود نرمی با برادران ایمانی، سرسختی و نفوذناپذیری هنگام تقابل با دشمنان و نزاع بر سر اصول، مرامشان بود. دراین‌باره، امام باقر علیه السلام مؤمن را به کوه تشبیه میکند و میفرماید: «مؤمن از كوه سخت‌تر است: از كوه كم مي‌شود؛ اما از دين مؤمن چيزى كم نمی‌شود».۲ بر این اساس جنگاوری و نفوذناپذیری مؤمنان در جنگ با کفار و مشرکان از ویژگی‌های آنان است. سمبل چنین شخصیتی را میتوان در وجود امام علی علیه السلام یافت. قرآن کریم در سورۀ مائده، صفات آن دسته از مؤمنانی که خداوند آن‌ها را دوست دارد این‌گونه بر می‌شمرد:
«اى اهل ايمان، هركه از ميان شما از دين برگشت، به‌زودى خداوند گروهى را بياورد كه آن¬ها را دوست مى‌دارد و آنان نيز خدا را دوست مى‌دارند. با اهل ايمان فروتن و با كافران سرسخت‌اند؛ در راه خدا جهاد مى‌كنند و از ملامت ملامت‌گران هراسى ندارند و اين فضل خداست كه او به هركه خواهد مى‌دهد و خدا وسعت‌بخش آگاه است».۳
البته جدیت مؤمن فقط به هنگام جنگ با دشمن نیست، بلکه آنگاه که هنگام کار و تلاش باشد نیز او پیشتاز است و از هرگونه سستی و راحت طلبی به دور است و همواره سرزنده و کوشا و با نشاط است.۴ کار را عبادت و تنبلی و سستی و کسالت را شیوه و روش منافقان و سست عنصران میداند. او میداند که تنبلی و کسالت او را از منفعت دنیا و آخرت محروم میکند. ۵
و لذا مراقب است تا در دام آن گرفتار نیاید. نکتة بسیار زیبا و کاربردی برای آزمودن میزان تنبلی و کسالت خود و دیگران را از حدیث گران‌سنگ علوی میتوان فراگرفت. امام علی علیه السلام میفرماید: به تأخير افكندن كار، نشانة تنبلی است.۶ با ملاکی که در این حدیث تعیین شده است، میتوان آزمود که تا چه اندازه و در چه وقت‌هایی به تنبلی و سستی مبتلا می‌شویم.
پی نوشت ها:
۱. فتح: ۲۹.
۲. منتخب میزان الحکمۀ: ج۲ ص۱۱۲ ح ۶۶۰.
۳. مائده: ۵۴: يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتىِ اللَّهُ بِقَوْمٍ يحُِبهُُّمْ وَ يحُِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلىَ الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلىَ الْكَافِرِينَ يجَُاهِدُونَ فىِ سَبِيلِ اللَّهِ وَ لاَ يخََافُونَ لَوْمَةَ لَائمٍ ذَالِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ.
۴. ر.ک: منتخب میزان الحکمه: ج ۲ ص۸۸۰ ح۵۵۳۶؛ امام علی علیه السلام: المؤمنُ يرغَبُ فيما يَبقى، و يَزهَدُ فيما يَفنى … بَعيدٌ كَسَلُهُ، دائمٌ نَشاطُهُ: امام على علیه السلام: مؤمن به آنچه ماندنى است راغب است و از آنچه رفتنى است رويگردان… از تنبلى به دور است و پيوسته سرزنده و كوشاست.
۵. منتخب میزان الحکمة: ج۲ص۸۸۰ ح۵۵۴۵: امام صادق علیه السلام: إيّاكَ و الكَسَلَ و الضَّجَرَ؛ فإنّهما يَمنَعانِكَ مِن حَظِّكَ مِن الدُّنيا و الآخِرَةِ. از تنبلى و بى‌حوصلگى بپرهيز؛ زيرا اين دو خصلت، تو را از بهرة دنيا و آخرتت باز مى‌دارند.
۶. منتخب میزان الحکمة: ج۲ص۸۸۰ ح۵۵۴۱: تَأخيرُ العَمَلِ عُنوانُ الكَسَلِ.
