تداوم

در اینجا به بررسی معیارهای حُسن عمل: تداوم می پردازیم:

وَ انْتَهِ… بِعَمَلِي إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ.[۱]

صحبت در تبیین این فراز نوارنی از دعای مکارم الاخلاق بود. تا کنون، چهار معیار از معیارهایی که موجب ارتقای کیفی عمل می‌شود، بیان شد. پنجمین معیار ارتقای کیفی عمل نیک، تداوم آن است. روایات فراوانی داریم که تأکید می‌کنند اگر عمل نیکی را شروع کردید، آن را ادامه دهید. پس مهم‌تر از انجام یک عمل نیک، تداوم آن است.

رسول اکرم صلوات الله علیه در روایتی می‌فرماید:

أفضَلُ العَمَلِ أدوَمُهُ و إن قَلَّ.[۲]

برترين عمل، با دوام‌ترينِ آنهاست، هر چند اندك باشد.
سیره اهل بیت چنین بوده که هرگاه عمل نیکی را آغاز می‌کردند، هرچند اندک هم بود، آن را ادامه می‌دادند. از امام باقر علیه السلام نقل شده که بارها می‌فرمود:

إنّي احِبُّ أن أدُومَ عَلَى العَمَلِ إذا عَوَّدْتُهُ نَفسي، و إن فاتَني مِنَ اللَّيل قَضَيتُه مِنَ النَّهارِ، و إن فاتَني مِنَ النَّهارِ قَضَيتُه بِاللَّيلِ، و إنَّ أحَبَّ الأعمالِ إلَى اللّهِ ما دِيمَ عَلَيها.[۳]

هر گاه به كارى عبادى‌ عادت كنم دوست دارم بر آن مداومت ورزم. اگر از عبادت شبانه چيزى از من فوت شود، روز قضايش را به جا مى‌آورم و اگر روزْ چيزى را از دست دهم، شب قضاى آن را به جا مى‌آورم. محبوبترين كارها در پيشگاه خداوند كارى است كه با مداومت همراه باشد.
در روایت دیگری وارد شده که حداقل زمانی که انسان عمل نیکی را انجام می‌دهد، یک سال است:

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام: مَن عَمِلَ عَمَلًا مِن أعمالِ الخَيرِ فَلْيَدُمْ عَلَيهِ سَنَةً، و لا يَقطَعْهُ دُونَها.[۴]

هر كس عمل نيكى را شروع كند، تا يک سال آن را ادامه دهد و كمتر از يك سال قطعش نكند.
حکمت این تداوم عمل حداقل در طول یک سال این است که پس از تکرار عمل در این مدت، به تدریج انجامش برای انسان ملکه می‌شود و در نتیجه حالت راسخه‌ای در نفس پیدا خواهد شد که می‌تواند آن را همراه خود به عالم قبر و قیامت ببرد.
عمل نیکی که برای انسان به صورت ملکه در نیاید، اثر چندانی نخواهد داشت زیرا همراه انسان به عالم دیگر منتقل نمی‌شود، ولی اگر تداوم پیدا کرد، ضمیمه روح انسان می‌شود و تا قیامت از آن جدا نخواهد شد. در روایتی از امیر مؤمنان علیه السلام چنین نقل شده است:

عَوِّد نَفسَكَ فِعلَ المَكارِمِ و تَحَمُّلَ أعباءِ المَغارِمِ؛ تَشرُف نَفسُكَ، و تُعمَر آخِرَتُكَ، و يَكثُر حامِدوكَ.[۵]

خود را به انجام دادن خصلت‌هاى والاى انسانى و به دوش كشيدن بار غرامت‌ها و بدهى‌هاى ديگران بر طرف کردن مشکلاتشان عادت بده تا جانت شريف گردد و آخرتت آباد شود و ستايندگانت فراوان شوند.
________________________________________
[۱]. الصحيفة السجادية، ص۹۲‌، الدعاء۲۰.
[۲]. تنبيه الخواطر، ابو الحسین ورّام، ج ۱، ص ۶۳.
[۳]. الاصول الستّة عشر، عدة من الرواة، ص ۷۳.
[۴]. دعائم الإسلام، نعمان بن محمد المغربی، ج ۱، ص ۲۱۴.
[۵]. عيون الحكم والمواعظ، لیثی واسطی، ص ۳۴۱ ح ۵۸۱۷.