در اینجا به بررسی انواع نیت در اعمال نیک می پردازیم:
وَ انْتَهِ بِنِيَّتِي إِلَى أَحْسَنِ النِّيَّاتِ.[۱]
در این فراز نورانی از دعای مکارم الاخلاق که در طلب رسیدن به نیکوترین نیت‌ها است، اشاره‌ای است به اینکه مردم در انجام اعمال خوب و نیکو، چند دسته هستند:
دسته‌ای عمل خیر را با نیّت بد انجام می‌دهند؛ مثل این که به صورت ریائی نماز می‌خواند یا انفاق می‌کند، یا مثلا درس می‌دهد یا می‌خواند برای شهرت. این کارهای خوب که با انگیزهای غیر الهی انجام می‌شود، هرچند حُسن فعلی دارد؛ ولی حُسن فاعلی ندارد.
دسته دوم کسانی هستند که کار خوب را با نیّت خوب انجام می‌دهند. این گروه حُسن نیت دارند لذا کارهایشان، علاوه بر حُسن فعلی، حُسن فاعلی هم دارد.
دسته سوم کسانی هستند که کار خوب را با نیّت خوب‌تر انجام می‌دهند. در این فراز نیز از خدا می‌خواهیم خوب‌ترین نیت‌ها را به ما عنایت کند.
این نیت خوب که خوب‌ترین آن را از خدا می‌خواهیم خود دارای آثار و برکاتی است. از جمله اینکه زمینه‌ساز رسیدن به آرزوهاست. از امیر مؤمنان علی علیه السلام چنین نقل شده است که فرمود:
جَميلُ النِّيَّةِ سَبَبٌ لِبُلوغِ الامنِيَّةِ.[۲]
نيّت زيبا، سبب رسيدن به آرزوست.
یا در روایت دیگری حسن نیت را موجب موفقیت انسان دانسته است:
عَوِّدْ نَفسَكَ حُسنَ النِّيَّةِ و جَميلَ المَقصَدِ؛ تُدرِكْ في مَباغِيكَ النَّجاحَ.[۳]
خود را به داشتن نيّت نيكو و قصد زيبا عادت ده، تا در اهدافت كامياب شوى.
اما اینکه نیت خوب چیست، با توجه به روایات می‌توان گفت از نظر اسلام نیت خوب عبارت است از اخلاص. امام علی علیه السلام طبق نقل می‌فرماید:
الإخْلاصُ مِلاكُ العِبادَةِ.[۴]
اخلاص ملاک عبادت است. یعنی میزان و معیار برای پذیرفته شدن عمل خوب و عبادت و بندگی خدا این است که انسان انگیزه‌اش، انگیزه الهی باشد و غیر خدا را در کارهایش شریک قرار ندهد:
﴿فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً﴾[۵]
پس عمل صالح، عملی است که هیچ شرکی در آن نباشد؛ نه شرک خفی و نه شرک جلی.
________________________________________
[۱]. الصحيفة السجادية، ص۹۲، الدعاء۲۰.
[۲]. غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح ۴۷۶۶.
[۳]. غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح ۶۲۳۶.
[۴]. غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح ۸۵۹.
[۵]. سوره کهف، آیه۱۱۹.
