در این یادداشت به بررسی موضوع فریب مردم در حدیثی از امام محمد باقر علیه السلام می پپردازیم:
الإمام الباقر علیه السلام :
یا محمد بن مسلم! لا یغرّنك الناس من نفسك، فإنّ الأمر یصل إلیك دونهم، ولا تقطعنّ النهار عنك كذا وكذا، فإنّ معك من یحصی علیك، ولا تستصغرنّ حسنة تعملها ، فإنّك تراها حیث تسرّك، ولاتستصغرنّ سيّئة تعمل بها، فإنّك تراها حیث تسوءك، وأحسن، فإنّی لم أر شیئا قطّ أشدّ طلبا ولا أسرع دركا من حسنة محدثة لذنب قدیم
ترجمه :
امام باقر علیه‌السلام: اى محمّد بن مسلم! مردم فریبت ندهند که مسئولیت کارهایت به خودت متوجه است و نه به آنها . عمرت را به کارهاى بیهوده نگذران ؛ زیرا با تو کسى هست که کارهاى روزانه تو را احصا مى کند . هیچ کار نیکى را کوچک مشمار؛ زیرا آن را در جایى مى بینى که تو را خشنود سازد، و هیچ کار زشتى را نیز کوچک مشمار که آن را در جایى خواهى دید که تو را اندوهگین کند. نیکى نما که من چیزى را ندیدم که در پى چیزى باشد و به سرعت نیکى در پى بدى ، به آن برسد.
شرح :
محمد بن مسلم ، از بزرگترین راویان حدیث است . او در محضر امام باقر و امام صادق علیهماالسلام سالها حدیث آموخته و هزاران مروارید درخشان را از میان صدفهاى پاک درّ آفرین امامان علیهم السلام استخراج کرده است . هر دو امام همام به او توجهى خاص داشته و همواره مراقب وى بوده اند . در این حدیث نیز شاهد توصیه اى گرانبها از امام باقر علیه السلام هستیم.
امام باقر علیه السلام ، محمد بن مسلم را به نکته اى متوجه مى سازد که مى توان آن را سبب بسیارى از غفلت‌ها دانست و آن چیزى جز فریبکارى دیگران و گول خوردن انسان نیست . گاه انسان قدم در راه مى نهد و مسیرى را هم مى پیماید ، اما با ستایش بیش از حدّ رهزنان طریقت ، فریفته تزیین شیطان مى شود، به خود مى بالد، از پیشرفتش خشنود مى شود و در همان جا و در میانه راه مى‌ایستد و از طىّ طریق مى ماند؛ چراکه «الاعجاب یمنع من الازدیاد» ۲ .
گاه نیز شادی‌هاى زندگى، سرگرمى دنیا و اغفال دیگران ، ما را از مقصد خود غافل مى سازد و اطرافیان غفلت زده ، بر غفلت ما مى افزایند و ما را از راه به در مى برند. هشدار امام باقر علیه السلام در این دو ناحیه است. امام به محمد بن مسلم مى فرماید :«مردم تو را فریب ندهند که جزاى عمل هر کس به خود او و نه دیگرى مى رسد».
نمى توان روزها را به بطالت گذراند و ساعتى با این و لختى با آن بود و در پایان ، انتظار پاداش داشت. ما را نگهبانى سخت بینا و بیدار همراه است که نیک و بد ما را به شماره مى آورد و چیزى از او فوت نمى شود. و این تنها انذار نیست که بشارت هم است؛ زیرا کوچک‌ترین کار نیک ما هم در خزانه نور او انباشته مى شود و از این رو، نمى توانیم چونان غافلان ، آنها را بى فایده بخوانیم و اهمیتى به آنها ندهیم ؛ زیرا یک یک این کارهاى نیک و خُرد به گاه حساب و در روز معاد ، چشم ما را روشنى مى بخشد و راه بهشت را براى ما روشن مى دارد.
کوچک ترین کار نیک ما ، کار زشت ما را مى زداید و کمترین قطره نیکى ، جان زنگار گرفته از گناه ما را مى شوید ؛ هر چند این زنگار ، سخت و کهنه باشد. این حدیث هم مانند دیگر تعالیم امامان علیهم السلام برگرفته از قرآن است : «إن الحسنات یذهبن السیئات». ۳
پی نوشت ها:
۱. وسائل الشیعه : ج ۱ ،ص ۱۱۷ ،ح۲۹۲ از علل الشرائع : ج ۲ ، ص۵۹۹ ، ح۴۹ عن محمد بن موسى ، عن السعدآبادى ، عن أحمد بن أبی عبد الله ، عن عبدالعظیم بن عبداللّه الحسنی ، عن ابن أبیعمیر ، عن عبد اللّه بن الفضل ، عن خاله محمد بن سلیمان ، عن رجل . گفتنى است نسخه فعلى علل الشرائع مصحف است و ازاین رو ، ما از وسائل که نسخه درست را در دسترس داشته است نقل کردیم .ر . ک : ثواب الاعمال ، ص ۱۳۴؛ شیخ مفید ، امالى ، ص ۱۸۱ ؛ الزهد ، ص ۱۶
۲. نهج البلاغه ، ترجمه دکتر شهیدى ، حکمت ۱۶۷
۳. سوره هود (۱۱) ، آیه ۱۱۴
