در اینجا به بررسی موضوع کوچک شمردن نیکى و عمل نیک در حدیثی از امام باقر علیه السلام خواهیم پرداخت:
حدیث
علل الشرائع : حدّثنا محمّد بن موسى المتوكّل ، قال : حدّثنا عليّ بن الحسین السعد آبادى ، عن أحمد بن أبى عبد اللَّه البرقى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن ابن أبى عمیر ، عن عبد اللَّه بن الفضل ، عن خاله محمّد بن سلیمان ، عن رجل ، عن محمّد بن عليّ علیهما السلام : أنَّهُ قالَ لِمُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ – : یا مُحَمَّدَ بنَ مُسلِمٍ ! … لا تَستَصغِرَنَّ حَسَنَةً [تَعمَلُها، فَإِنَّكَ تَراها حینَ تَسُرُّكَ] [۱].[۲]
ترجمه
حضرت عبدالعظیم علیه السلام – به سند خود – : امام باقر علیه السلام خطاب به محمّد بن مسلم فرمود : «اى محمّد بن مسلم! هرگز کردار نیک خود را کوچک مشمار ؛ چرا که [در قیامت] آن را شادى‌آفرین خواهى دید» .
شرح
این حکمت ، به این آیه اشاره دارد:
فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ .[۳] هر کس هم‌وزن ذرّه‌اى کار خیر انجام دهد، [پاداش] آن را مى‌بیند.
روشن است که اگر کسى این پیشگویى خداوند سبحان را باور داشته باشد و بداند که کوچک‌ترین نیکی‌هاى او به دیگران، موجب شادى‌اش در زندگى جاوید مى‌گردند، در انجام دادن هیچ کار نیکى، کوتاهى نمى‌کند. در این باره نکات زیر، قابل توجّه اند:
۱ . معیار در ارزیابى عمل نیک، پذیرفته شدن آن نزد خداوند سبحان است، نه کوچکى و بزرگى آن. در حدیثى از امام صادق علیه السلام آمده است :
مَن قَبِلَ اللَّهُ مِنهُ حَسَنَةً واحِدَةً لَم يُعَذِّبهُ أبَداً وَ دَخَلَ الجَنَّةَ . [۴]
خداوند اگر یک کار نیک را از کسى بپذیرد، هرگز عذابش نمى‌کند و وارد بهشت مى‌شود!
بر این اساس ، کارِ نیکِ مورد پذیرش خداوند متعال ، بزرگ است، هر چند در دیده افراد ظاهربین، کوچک شمرده شود .
۲ . انسان نمى‌داند کدام عملش مورد قبول خداى سبحان است تا بتواند ارزیابىِ درستى از اعمال نیک خود داشته باشد . بنا بر این باید هیچ فرصتى را در انجام دادن کارهاى نیک از دست ندهد . در حدیثى از امام على علیه السلام آمده است :
إنَّ اللَّه – تَباركَ و تَعالى:– … أخفى رِضاهُ فى طاعَتِهِ ، فَلا تَستَغِرَنَّ شَیئَاً مِن طاعَتِهِ فَرُبَما وافَقَ رِضاهُ وَ أنتَ لا تَعلَمُ . [۵]
خداوند متعال: … خشنودى خود را در طاعتش پنهان کرده است. پس هیچ طاعتى را کوچک مپندار ؛ زیرا چه بسا آن طاعت، با خشنودى او همراه باشد و تو بى‌خبر باشى .
۳ . کوچک شمردن کار نیک ، نشانه ناباورى و یا بى‌اعتنایى به پاداش اخروى آن است. از این رو، سبب مى‌شود که انسان، تدریجاً نسبت به نیکى‌هاى بزرگ نیز بى‌اعتنا گردد.
با توجّه به نکات یاد شده، خردمند، کسى است که هیچ کار نیکى را کوچک نمى‌شمارد و هیچ فرصتى را در زندگى ، براى انجام دادن نیکى‌ها از دست نمى‌دهد.
پی نوشت ها:
[۱] عبارت داخل کروشه را به نقل از کتاب بحار الأنوار افزوده‌ایم .
[۲] علل الشرائع : ص ۵۹۹ ح ۴۹ ، بحار الأنوار : ج ۷۳ ص ۳۵۵ – ۳۵۶ ح ۶۵ . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح ۹۸ .
[۳] زلزال : آیه ۷ .
[۴] میزان الحکمة : ج ۸ ص ۱۶۶ ح ۱۴۴۷۱ .
[۵] میزان الحکمة : ج ۴ ص ۴۸۵ ح ۷۵۳۵ .
