در مجله ثاقب به موضوع روشنگرى اهل بيت در کلام امام محمد باقر علیه السلام می پردازیم:
الكافى : عن أحمد بن مهران ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن عليّ بن أسباط والحسن بن محبوب ، عن أبى أيّوب ، عن أبى خالد الكابلى ، قالَ :
سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ عليه السلام عَن قَولِ اللَّهِ تَعالى : (فََامِنُواْ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِى أَنزَلْنَا) ، فَقالَ : يا أباخالِدٍ ! اَلنّورُ – وَاللَّهِ – الأَئِمَّةُ عليهم السلام . يا أباخالِدٍ ! لَنورُ الإِمامِ فى قُلوبِ المُؤمِنينَ أنوَرُ مِنَ الشَّمسِ المُضيئَةِ بِالنَّهارِ، وهُمُ الَّذينَ يُنَوِّرونَ قُلوبَ المُؤمِنينَ ، ويَحجُبُ اللَّهُ نورَهُم عَمَّن يَشاءُ فَتُظلِمُ قُلوبُهُم ويَغشاهُم بِها . [۱]
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام – به سند خود – : ابو خالد كابلى گفت : از امام باقر عليه السلام از معناى اين سخن خداى متعال : ( به خدا و فرستاده او و نورى كه فرستاديم ، ايمان بياوريد )[۲] سؤال كردم. فرمود : «اى ابو خالد ! به خدا سوگند ، مقصود از اين “نور”، امامان عليهم السلام هستند . اى ابو خالد ! نور امام در دل‌هاى اهل ايمان از نور آفتاب تابان در روز، روشن‌تر است و امامان هستند كه دل‌هاى مؤمنان را روشن مى‌كنند ، و خداوند، هر گاه خواستش تعلّق بگيرد، مانع تابش اين نور به دل‌هاى افراد مى‌شود و در نتيجه ، دل‌هاى آنان، تاريك و ظلمانى مى‌شود» .
شرح حدیث
يكى از نام‌هاى قرآن، «نور» است؛ زيرا اين كتاب آسمانى، راه صحيح زندگى را به انسان نشان مى‌دهد . خداوند متعال در آيه هشتم از سوره تغابن ، براى آن كه جامعه بشر به سعادت دنيا و آخرت دست يابد، از مردم مى‌خواهد به خدا و پيامبر خدا و نورى كه نازل فرموده، ايمان بياورند .
نكته قابل تأمّل در حديث ياد شده كه ثقة الإسلام كلينى آن را با سند صحيح از امام باقر عليه السلام نقل كرده، اين است كه امام عليه السلام، «نور» را در آيه‌اى كه به آن اشاره شد، به «امامان اهل بيت عليهم السلام» تفسير نموده است.
بى‌ترديد، اين تفسير، تفسير باطنى است؛ زيرا علاوه بر اين كه خداوند متعال، قرآن را در موارد متعدّدى «نور» ناميده، تعبير «أنزلنا (نازل كرديم)» قرينه روشنى است كه نشان مى‌دهد مقصود از نور در اين آيه، قرآن است؛ ولى بر پايه احاديث معتبر، قرآن، افزون بر معناى ظاهرى، معانى ديگرى در باطن دارد كه استواران در علم، از آن آگاه‌اند.
براى تبيين تفسير باطنى آيه ياد شده، توجّه به اين مقدّمه كوتاه ضرورى است كه هدايت الهى، دو گونه است: هدايت عام و هدايت خاص.
هدايت عام، به معناى ارائه طريق است؛ ولى هدايت خاص، به معناى رساندن به مقصد است و به كسانى اختصاص دارد كه از هدايت عامّ الهى بهره گرفته‌اند. بنا بر اين، خداوند منّان، داراى دو نور هدايت است: نورى كه فقط راه‌نمايى مى‌كند و نورى كه علاوه بر راه‌نمايى، سالك را به مقصد مى‌رساند.
نور راه‌نما، همان انبياى الهى، كتاب‌هاى آسمانى و امامان اند؛ امّا نورى كه به مقصد مى‌رساند، چيست؟ روايت ياد شده، اشاره دارد كه نورى كه به مقصد مى‌رساند نيز از طريق انسان كامل يعنى امام به جامعه منتقل مى‌شود.
به ديگر سخن، نقش انبيا و اوصياى آنان كه به موقعيت انسان كامل و ولايت تكوينى دست يافته‌اند، تنها نشان دادن راه تكامل نيست؛ بلكه در پرتو نورافشانى باطنى امام، باطن و ضمير و جان انسان‌هايى كه با بهره‌گيرى از نور راه‌نمايى الهى، استعداد بهره‌بردارى از نور هدايت خاصّ او را يافته‌اند، پرورش مى‌يابند و به سوى كمال مطلق – كه مقصد و مقصود حركت انسانى است – ، ره‌سپار مى‌گردند.
مى‌توان گفت احاديثى كه امام عصر – أرواحنا فداه – را در عصر غيبت به خورشيدِ پس ابر تشبيه كرده‌اند، ناظر به همين معنا از بهره‌گيرى از نور هدايت اويند.
پی نوشت ها:
[۱] الكافى : ج ۱ ص ۱۹۵ ح ۴ ، بحار الأنوار : ج ۲۳ ص ۳۰۸ ح ۵ .
[۲] تغابن : آيه ۸ .
