در اینجا به بررسی بيهوده‌گويى در روایات امام کاظم(علیه السلام) می پردازیم:
حدیث
الأمالى للصدوق : حدّثنا عليّ بن أحمد الدقّاق ، قال : حدّثنا محمّد بن هارون الصّوفي ، عن عبيداللَّه بن موسى الرويانى، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى، عن سليمان بن جعفرٍ الجعفريّ، قال:سَمِعتُ موسى بنَ جَعفَرٍ عليهما السلام يَقولُ : حَدَّثَنى أبى ، عَن أبيهِ ، عَن سَيِّدِ العابِدينَ عَليِّ بنِ الحُسَينِ ، عَن سَيِّدِ الشُّهَداءِ الحُسَينِ بنِ عَلِيِّ بنِ أبى طالِبٍ عليهم السلام ، قالَ : مَرَّ أميرُ المُؤمِنينَ عَلِيُّ بنُ أبى طالِبٍ عليه السلام بِرَجُلٍ يَتَكَلَّمُ بِفُضولِ الكَلامِ ، فَوَقَفَ عَلَيهِ ، ثُمَّ قالَ:إنَّكَ تُملى عَلى حَافِظَيكَ كِتاباً إلى رَبِّكَ ؛ فَتَكَلَّم بِما يَعنيكَ ، ودَع مالا يَعنيكَ . [۱]
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام – به سند خود – : امام زين العابدين عليه السلام فرمود : «سزاوار نيست كه هر چه دلت خواست، بر زبان آورى ؛ زيرا خداوند فرموده : (چيزى را كه بدان علم ندارى، پيروى نكن) و پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود : “خداوند رحمت كند بنده‌اى را كه خيرى بر زبان جارى سازد و از آن سودمند گردد، يا ساكت شود تا سالم بماند!”» .
حدیث
مسائل عليّ بن جعفر : حدّثنى محمّد بن موسى بن المتوكّل ، قال : حدّثنا عليّ بن الحسين السعد آبادى ، عن أحمد بن أبى عبد اللَّه البرقى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال:حَدَّثَنى عَلِيُّ بنُ جَعفَرٍ ، عَن أخيهِ موسى بنِ جَعفَرٍ ، عَن أبيهِ عليهما السلام ، قالَ : قالَ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ عليه السلام : … ولَيسَ لَكَ أن تَتَكَلَّمَ بِما شِئتَ ؛ لِأَنَّ اللَّهَ تَعالى قالَ : ( وَ لَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ )[۲]؛ ولِأَنَّ رَسولَ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله قالَ : «رَحِمَ اللَّهُ عَبداً قالَ خَيراً فَغَنِمَ ، أو صَمَتَ فَسَلِمَ» . [۳]
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام: سليمان بن جعفر جعفرى گفت: از موسى بن جعفر عليهما السلام شنيدم كه مى‌فرمود : «پدرم، از پدرش ؛ از پدرانش نقل نمود كه: امير مؤمنان عليه السلام از كنار شخصى عبور كرد كه زياده‌گويى مى‌كرد . در نزد او ايستاد و به او فرمود : به درستى كه تو بر دو فرشته نگهبان اعمالت نوشته‌اى املا مى‌كنى . پس سخنانى بگو كه برايت سودمند باشد و از سخنان بيهوده، دم فرو بند» .
شرح
حديث اولی ، اشاره دارد به آياتى از سوره ق :
(إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيَانِ عَنِ الْيَمِينِ وَ عَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ * مَّا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ .[۴]آن گاه كه دو [فرشته] دريافت كننده ، از راست و چپ مراقب نشسته‌اند، [آدمى ]هيچ سخنى را بر زبان نمى‌آورد، جز آن كه مراقبى نزد اوست و آن را ضبط مى‌كند) .
حديث شماره دومی نيز درباره مراقبت در گفتار است ، علاوه بر نكاتى كه پيش از اين ، در شرح حديث های قبلی گذشت ، در تبيين دو حديثِ ياد شده ، مى‌توان به اين نكات، اشاره كرد:
۱ . در روايتى، امام صادق عليه السلام در باره مأموريت فرشتگانِ همراه انسان مى‌فرمايد:
ما مِن أحَدٍ إلّا وَ مَعَهُ مَلَكَانِ يَكتُبانِ ما يَلفِظُهُ ، ثُمَّ يَرفَعانِ ذلِكَ إلى المَلَكَينِ فَوقَهُما فَيُثبِتانِ ما كانَ مِن خَيرٍ وَ شَرٍّ وَ يُلقِيانِ ما سِوى ذلِكَ . [۵]هيچ كس نيست، مگر اين كه دو فرشته همراه او هستند كه هر چه رابگويد، مى‌نويسند . سپس نوشته خود را تحويل دو فرشته بالاتر از خود مى‌دهند . آنها آنچه را كه نيك و بد است، ثبت مى‌كنند و ديگر مطالب را رها مى‌كنند .
بدين سان، بيهوده‌گويى، علاوه بر اين كه موجب هدر رفتن بخشى از سرمايه گران‌بهاى عمر انسان مى‌شود ، مايه رنجش كرام الكاتبين نيز مى‌گردد .
۲ . فرشتگان ، نه تنها سخنان انسان را در نامه عمل او ثبت مى‌كنند، بلكه همه اعمال و حتّى نفس‌هاى آدمى را ثبت و ضبط مى‌نمايند.
بنا بر اين، اين كه در آيه و حديث ياد شده، فقط به «ثبت الفاظ» اشاره شده به دليل نقش بسيار مؤثّر مراقبت از زبان در پيشگيرى از گناهان است . در حديثى، پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله مى‌فرمايد: لا يَسلَمُ أحَدٌ مِنَ الذُّنوبِ حَتّى يَخزُنَ لِسانَهُ . [۶]
هيچ كس از گناهانْ در امان نمى‌مانَد، مگر آن كه زبانش را نگه‌دارد .
________________________________________
[۱]الأمالى ، صدوق : ص ۸۵ ح ۵۳ ، بحار الأنوار : ج ۶۸ ص ۲۷۶ ح ۴ .
[۲]اسرا : آيه ۳۶ .
[۳]مسائل علىّ بن جعفر : ص ۳۴۳ و ۳۴۴ ح ۸۴۷ ، بحار الأنوار : ج ۲ ص ۱۱۶ ح ۱۳ . نيز ، ر . ك : همين كتاب : ح ۹۹ .
[۴]ق: آيه ۱۶ – ۱۷.
[۵]بحار الأنوار : ج ۵ ص ۳۲۲ .
[۶]ميزان الحكمة : ج ۱۰ ص ۲۶۲ ح ۱۸۲۸۷ .
