در مجله دینی فرهنگی ثاقب موضوع اعتدال و میانه‌روى در کلام امام رضا علیه‌السلام را خواهید خواند:
حضرت امام رضا علیه‌السلام:
انّ الجَسَدَ بمَنزلةِ الارضِ الطیبةِ مَتى تُعُوهِدَت بالعمارَةِ والسَّقى، من حیثُ لا یزدادُ فى الماءِ فَتَغرقَ، و لا ینقَص منه فتَعطَشَ، دامت عمارتُها، و کَثُر رَیعُها، و زَکى زَرعُها، و ان تُغُوفِل عنها فَسَدت، و لم ینبُت فیها العُشبُ. فالجَسَدُ بهذِه المنزلَةِ. (1)
تن (انسان) چون زمین پاک است، هرگاه آباد گردد و ابیارى شود؛ به گونه‌اى که در آب غرق نگردد، و با آب دادن اندک تشنه نشود (اگر چنین شد) همواره آباد مى ماند، و محصول آن افزایش مى یابد، و زراعتش خوب مى شود. و اگر از رسیدگى به آن غفلت شود، تباه مى گردد، و سبزه در آن نمى روید؛ پس تن آدمى نیز چنین است.
اعتدال در همه جا و به ویژه در زندگى انسان، اصلى زیر بنایى و بنیادى است، و رعایت آن موجب توازن بخشى و تعادل یابى بخشهاى گونه گون زندگى است. در بخشهاى روانى و اخلاقى اعتدال و راه میانه، تکامل اخلاق و تعالى معنوى را موجب مى گردد؛ یعنى انسانى که در مجموعه احوال و اخلاق شخصى خود از هر گونه زیاده روى و کم روى، یعنى افراط و تفریط دورى مى کند، به کمال اخلاقى راه یافته است. در دوستى و دشمنى، در غم و شادى، در سکوت و سخن گفتن و… اندازه دارى و حد میانه را رعایت مى کند. و از دوست داشتن هاى بسیار افراطى مى پرهیزد، و در دشمنى ها، و ناسازگارى ها نیز زیاده روى نمى کند؛ در غم و شادى اصل اعتدال و توازن را رعایت مى کند، نه همیشه زانواى غم در بغل مى گیرد، و خود را افسرده مى سازد، و نه همواره به شادى و بى دردى مى گراید، و مشکلات زندگى و دردِ دردمندان را نادیده مى گیرد، بلکه به هنگام غم و رنج دیگران رنجور، و به هنگام شادى و کامیابى فردى و اجتماعى شاد مى گردد؛ این شخص از سلامت روحى و اخلاقى برخوردار است، و توانسته است هنجارهاى درونى خویش را توازن و تعادل بخشد، و به صورت انسانى «نُرمال» و طبیعى درآید، و روانى بهنجار داشته باشد، و از همه ناهنجارى ها که زاده از زیاده روى هاست، دور ماند.
و بدین سان در دیگر بخشهاى زندگى چون کار و بیکارى، فقر و غنا و گرسنگى و سیرى و لذت و ترک لذت، کار و تلاش که مایه تداوم حیات انسانى است باید با اعتدال و اندازه باشد، و ساعت هاى فراغت و استراحت او نیز به اندازه نه چندان کار کند که سلامت خود و خانواده‌اش را به مخاطره افکند، و نه چنان بیکار نشیند که خود را به رکود و روان نژندى و افسردگى دچار سازد، و همچنین در داشتن و نداشتن، نه چنان ثروت اندوزى کند که حلال و حرام‌ها و حق و حقوقها را زیر پا نهد، و به ثروت‌هاى هنگفتى دست یابد، و نه درویش مسلکى و تهیدستى را پیشه سازد، که از ضروریات زندگى نیز محروم ماند. این هر دو شیوه را که ضد اعتدال است به کنارى نهد، و در همه امور راهى به میانه برگزیند.
امام على (علیه‌السلام) : … والرابع: العَدلُ و قِوامُه فى اعتدالِ قُوَى النَّفسِ…
چهارم عدل است و استوارى آن در اعتدال یافتن قواى نفس نهفته است…
در عبادت نیز که برترین کار انسانى است، باید اصل توازن و اعتدال رعایت گردد. این حکمت رضوى اصلى بسیار کلى وقانونى عام در مجموعه حیات انسانى است.
1. بحارالأنوار ۶۲/۳۱۰.
2. بحارالأنوار ۷۸/۸۱.
