بررسی موضوع توجه به برادران ایمانی در احادیثی از حضرا معصومین علیهم‌السلام را می خوانیم:
وكان لَا يَغْفُلُ عَنْ إِخْوَانِهِ
ترجمه و شرح
«[برادرم این‌گونه بود که] از برادرانش غافل نمی‌شد».
در آموزههای دینی، برادران ایمانی در جامعۀ اسلامی حقوق و تکالیفی بر عهدۀ یکدیگر دارند. حقوق برادران ایمانی، در فرهنگ مبتنی بر آموزههای دینی، به اندازه‌ای اهمیت دارد که ادای آن حقوق برترین عبادت خدا خوانده شده است. ازاین‌رو فقط در صورت توجه به حقوق برادران و احساس مسئولیت در برابر تکالیفی که به همین مناسبت بر عهدۀ هر فرد است، میتوان به کمال‌یافتگی آن جامعۀ ایمانی اذعان کرد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله دربارۀ رابطۀ مؤمنان با یکدیگر میفرماید:
مَثَلُ المُؤمِنينَ في تَوادِّهِمْ وَ تَعاطُفِهِمْ وَ تَراحُمِهِمْ مَثَلُ الجَسدِ؛ إذا اشتكى مِنهُ عُضوٌ تَداعى سائرُ الجَسَدِ بالسَّهَرِ و الحُمّى؛ ۱
«مؤمنان در دوستى و عطوفت و مهرورزى به هم چونان يك پيكرند كه هرگاه عضوى از آن به درد آيد، ديگر اعضا را بي‌خوابى و تب فراگيرد».
امام صادق علیه السلام، در سخن زیبایی، مسلمانان را به جنبۀ عبادتیِ ادای حق مؤمن آگاه ساخته و فرموده است:
ما عُبِدَ اللّهُ بشيءٍ أفضَلَ مِن أداءِ حقِّ المؤمنِ؛۲
«خداوند به چيزى برتر از اداى حق مؤمن عبادت نشده است».
امام حسن عسکری علیه السلام نیز دراین‌باره می‌فرمایند:
أعْرَفُ النّاسِ بحُقوقِ إخْوانِهِ وأشَدُّهُم قَضاءً لَها أعْظَمُهُم عِند اللّه شَأناً؛۳
«آن كه به حقوق برادران خود آشناتر باشد و در رعايت كردن آن‌ها كوشاتر، نزد خداوند ارجمندتر است».
دراین‌باره سخن بسیار است. اینکه مؤمنان در برابر یکدیگر چه حقوقی دارند و در مقابل چه تکالیفی بر عهدة آنان است، خودْ بحث دامنه‌‌داری است که مجال پرداختن به آن در این نوشتار نیست، اما با توجه به چند متن روایی از معصوم علیه السلام، مواردی را که حقوق برادران ایمانی شمرده شده است به‌اختصار برمی‌‌شمریم:
• برادر ایمانی در نگاه برادرش محترم و گرامی است.
• در قلب خود، به او محبت میورزد.
• در مشکلات او احساس مسئولیت میکند و خود را در برابر او بیگانه نمیپندارد و بی‌اعتنا نیست.
• آنچه برای خود میپسندد، برای او نیز میپسندد.
• از او بدگویی نمیکند و به بدگویی از او راضی نمیشود.
• از راهنمایی و ارشاد او دریغ نمیکند و خیرخواه واقعیِ اوست.
• هنگام بیماری از او عیادت میکند و پس از مرگ در تشییع جنازۀ او شرکت میجوید.
• پس از مرگ او جز به خوبی از او سخن نمیگوید.
• پس از مرگ او، از مشکلات خانوادۀ او غافل نیست.۴ آنچه از مجموع متون دینی دراین‌باره میتوان برداشت کرد این است که هر فرد در جامعۀ اسلامی در برابر جامعۀ خود احساس مسئولیت میکند و در کل برای اصلاح اجتماعی در حد توان دغدغه دارد و از اقدام عملی در این جهت دریغ نمی‌ورزد. مصالح اجتماعی در نزد او بر مصالح فردی وی مقدم است و به قیمت دستیابی به منافع شخصی، منفعت و مصلحت اجتماع را نادیده نمی‌گیرد.
البته توجه به دو نکته نباید از نظر دور بماند: نخست آنکه «برادران ایمانی» از نظر رتبه و درجه دور و نزدیک دارند. یعنی همانگونه که خویشاوندان و همسایگان دور و نزدیک دارند، برادران ایمانی نیز از این امر مستثنا نیستند. بنابراین تکالیف هم به همین تناسب شدت و ضعف و کم و زیاد خواهد داشت. زیرا اگر قرار باشد تمام آنچه به عنوان حقوق برادر ایمانی برشمرده شد، نسبت به تمام مؤمنان انجام شود، ادامة زندگی و رسیدگی به امور شخصی و معیشتی ناممکن میگردد.
دوم آنکه میزان تکالیف و تعهدات هر فرد دراین‌باره متناسب با توانمندی و امکانات او خواهد بود و لذا هیچ تکلیفی فراتر از تمکّن و توان منجّز و حتمی نمیشود.
پی نوشت:
۱.منتخب میزان الحکمۀ: ج۱ ص۱۱۰ ح۶۴۱
۲.همان: ص۲۸۶ ح۱۶۷۵ به نقل از: کافی: ج۲ ص۱۷۰ ح۴
۳.همان: ح۱۶۷۹ به نقل از: احتجاج: ج۲ ص۵۱۷ ح۳۴۰
۴.همان: ح ۱۶۷۳ ـ ۱۶۷۸
