همانا خداوند به سه چیز امر فرموده که همراه با سه چیزند: به نماز و زکات امر کرده، پس هر کس نماز بخواند و زکات ندهد نماز او قبول نمىشود
دین مبین اسلام دینی جامع و کامل است؛ و برای تمام جوانب زندگی انسان برنامه دارد؛ البته باید با آگاهی و دانش کافی در روایات این جوانب را پیگیری کرده و سپس در زندگی بدان عمل نمود. منابع دینی چند نوع رابطه در زندگی انسان یاد آور شده است؛
رابطه ی انسان با خود، رابطه ی انسان با انسان های دیگر، که شامل رابطه انسان با خانواده ی خود، با خویشاوندان، دیگر مردم، و غیره، رابطه انسان با خدا، رابطه انسان با طبیعت؛ که در مورد هر یک دین برنامه جامع و کاملی بیان فرموده است که یک نمونه ی آن حقوقی است که انسان در قبال دیگران دارد و در رساله حقوق امام سجاد علیه السلام بیان شده است.
علاوه بر آن، دین عبادات را در کنار یکدیگر و بصورت همه جانبه توصیه می کند یعنی تک بعدی بودن و یک بعدی دیدن معارف دین، به هیچ وجه از سوی دین نه تنها پذیرفته نیست بلکه در بسیاری از منابع دینی تمام جوانب و ابعاد عبادات در کنار یکدیگر سفارش شده است؛ مثلاً در روایتی از امام رضا علیه السلام می فرماید:
«إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ بِثَلَاثَةٍ مَقْرُونٍ بِهَا ثَلَاثَةٌ أُخْرَى أَمَرَ بِالصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ فَمَنْ صَلَّى وَ لَمْ یُزَکِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلَاتُهُ وَ أَمَرَ بِالشُّکْرِ لَهُ وَ لِلْوَالِدَیْنِ فَمَنْ لَمْ یَشْکُرْ وَالِدَیْهِ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ وَ أَمَرَ بِاتِّقَاءِ اللَّهِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ یَصِلْ رَحِمَهُ لَمْ یَتَّقِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.[1]
همانا خداوند به سه چیز امر فرموده که همراه با سه چیزند: به نماز و زکات امر کرده، پس هر کس نماز بخواند و زکات ندهد نماز او قبول نمىشود، به شکر خود و تشکر پدر و مادر امر کرده، پس هر کس از پدر و مادرش تشکر نکند شکر خدا را به جا نیاورده است، و به تقواى الهى و صله رحم امر کرده، پس هر کس صله رحم نکند از خدا هم پروا ندارد.
نماز در کنار زکات و شکر خدا در کنار تشکر از والدین و تقوای الهی در کنار صله ارحام دیده می شود.
نکات مهم این روایت
1. در هر یک از این سه مورد می بینیم که مورد اول در مورد خداوند و هر یک از سه مورد دیگر، ارتباط انسان را با دیگران بیان نموده است.
2. نکته بسیار مهم دیگری که در این روایت، بیان شده آن است که بدون رعایت حقوق انسانها، ارتباط با خالق، محقق نمی شود؛ چرا که هدف دین جامع نگری است و نه تک بعدی نگری.
بنابراین، دین مانند پازل های جدولی است که باید در کنار یکدیگر دیده شود و تمام پازل ها درست در جای خویش گذاشته شود تا این جدول تکمیل گردد. آنچه در این مقاله در مورد آن می خواهیم سخن بگوییم، رابطه زکات با نماز عید است. حقی که خداوند در قرآن کریم هرجا سخن از نماز به میان آورده، در کنارش در مورد زکات نیز بیان فرموده و حتی در برخی موارد حقی جداگانه و ویژه برای محرومان قرار داده و حتی نماز گزار واقعی را کسی قرار می دهد که حقی معلوم را برای فقرا و مستمندان قرار می دهد.
حق فقرا و درخواست کنندگان در قرآن
در سوره مبارکه معارج از آیات ۲۲ تا ۳۵ به صفات نماز گزاران می پردازد که دومین صفت نماز گزاران آن است که حقی مشخص برای درخواست کنندگان و محرومان قرار دهد و می فرماید: «وَالَّذِینَ فِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَّعْلُومٌ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ»؛ و همانان که در اموالشان حقى معلوم است، براى سائل و محروم.[2] همچنین در سوره مبارکه ذاریات نیز ویژگی هایی برای پرهیزگاران بیان گردیده است که یکی از آنها، این است که: «وَفِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ»[3] و در اموالشان برای سائل و محروم حقی بود. در این آیه نیز در اموال پرهیزگاران، حقی برای درخواست کنندگان و محرومان، قرار داده شده است.
زکات فطره در قرآن
بر اساس برخی روایات، در آیات دیگری از قرآن کریم، دلالت بر پرداخت زکات فطره قبل از عید فطر، دارد؛ مانند آیه «قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکی»[4] رستگار شد کسی که زکات داد که از امام صادق علیه السلام درباره آن پرسیدند. فرمود: «کسی که فطریه را بپردازد» گفتند: «وَ ذَکرَ اسْمَ رَ بِّهِ فَصَلَّی»[5] و نام پروردگارش را یاد کرد، پس نماز خواند؟ فرمود: «کسی که به صحرا رفت، پس نماز خواند».[6]
نکات مهم دو آیه
1. در آیه اول، باید گفت: تزکیه، آن است که فکر از عقاید فاسد و نفس از اخلاق فاسد و اعضاء از رفتار فاسد، پاک شود و زکات پاک کردن روح از حرص و بخل و مال از حقوق محرومان است.
2. در آیه دوم باید گفت: راه تزکیه از یاد خدا و بجا آوردن نماز می گذرد؛ به عبارت دیگر باید گفت: اگر کسی بخواهد نفس خود را از آلودگی ها پاک کند، باید اول به یاد خدا باشد و همراه آن نماز بجا آورد.
3. رستگاری و موفقیت انسان در گرو سه عمل مهم است: تزکیه نفس، یاد خدا، و نماز گزاردن.
4. هر سه عمل مهم که در رستگاری انسان تاثیر اساسی دارند در روز عید فطر آشکار و نمایان اند؛ انسان اول با پرداخت زکات فطره، جهاد مالی می نماید، با یاد خدا و با تکبیرها، یاد خدا زنده می گردد و با بجاآوردن نماز عید، نماز خواندن محقق می شود.
این درحالی است که این تزکیه در برخی از روایات، به معنای پرداخت زکات فطره است و نماز که راه پرداخت و شرط صحت زکات است، نماز عید بیان گردیده است.[7] پس پرداخت حق نیازمندان و محرومان با پرداخت حق خدا که نماز باشد، کاملاً با یکدیگر ارتباطی تنگاتنگ داشته و در صورت فقدان یکی، دیگری نیز مورد پذیرش واقع نمی شود.
پی نوشت‌ها:
[1] خصال، ج 1، ص156
[2] سوره معارج، آیه ۲۴ و ۲۵.
[3] سوره ذاریات، آیه ۱۹.
[4] سوره أعلی، آیه ۱۴.
[5] سوره أعلی، آیه ۱۵.
[6] صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۵۱۰
[7] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۳۱.
