تحلیل عوامل تاریخی یک قیام و چرایی ماندگاری عاشورا
واقعه عاشورا در دهم محرم سال ۶۱ هجری، تنها یک رویداد تاریخی نیست؛ بلکه حقیقتی زنده و جاری در وجدان بشری است. قیامی که به ظاهر در عرض چند ساعت در صحرای کربلا رخ داد، اما در طول تاریخ جاری شد، در عمق جان‌ها نفوذ کرد و در عرض فرهنگ‌ها گسترش یافت. این پرسش مهم از همان آغاز تا امروز در ذهن‌ها جاری است: چرا عاشورا ماندگار شد؟ چه عاملی باعث شد که صدای «هَل مِن ناصرٍ یَنصُرُنی» پس از قرن‌ها هنوز شنیده شود و پاسخ‌گو داشته باشد؟ این مقاله می‌کوشد به برخی از مهم‌ترین عوامل تاریخی، معنوی و فرهنگی ماندگاری عاشورا بپردازد.
چرا عاشورا ماندگار شد؟ زیرا حقیقتی فراتر از یک نبرد بود.
نخستین گام در پاسخ به این پرسش علل ماندگاری عاشورا، درک این نکته است که عاشورا یک جنگ نظامی میان دو گروه نبود. عاشورا صحنه‌ای از تقابل دو جریان فکری و عقیدتی بود: جریان حق که با رهبری امام حسین (علیه‌السلام) پایبند به دین، عدالت، آزادگی و کرامت انسان بود؛ و جریان باطل که در چهره یزید، نماینده استبداد، دنیاپرستی و تحریف دین ظاهر شد. این تقابل، عاشورا را از سطح یک نبرد نظامی بالا برد و به یک مسئله‌ی انسانی و تمدنی بدل کرد؛ مسئله‌ای که در هر زمان و مکانی قابلیت بازخوانی دارد.
اخلاص و شفافیت در نیت
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های قیام عاشورا، خلوص نیت و شفافیت هدف امام حسین (علیه‌السلام) بود. آن حضرت نه برای قدرت، نه برای ثروت و نه برای انتقام قیام کرد؛ بلکه تنها برای «اصلاح امت» و «امر به معروف و نهی از منکر» قدم در راه گذاشت. صداقت در هدف و آمادگی برای فداکاری در راه آن، باعث شد که این قیام نه‌تنها تحریف نشود، بلکه با گذر زمان خالص‌تر فهمیده شود. اخلاص امام و یارانش، قیام را از زوال تاریخی حفظ کرد.
نقش زن در انتقال پیام و ماندگاری عاشورا
بسیاری از وقایع مهم تاریخی، به دلیل نداشتن روایت‌گر صادق و قدرتمند به فراموشی سپرده شدند. اما عاشورا با وجود حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) و دیگر زنان کاروان حسینی، روایت شد و آن هم چگونه! خطبه‌های حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) در کوفه و شام، افکار عمومی را بیدار کرد و نقاب از چهره حکومت اموی برداشت. این روایت‌گری همراه با عزت، صبر و قدرت کلام، عاشورا را از کربلا تا شام، و از آنجا تا دل‌های مؤمنان رساند. هیچ رسانه‌ای در طول تاریخ به اندازه‌ی صبر زینب (سلام‌الله‌علیها) تأثیرگذار نبوده است.
ساختار فرهنگی سوگواری
یکی دیگر از عوامل اینکه چرا عاشورا ماندگار شد؛ گسترش فرهنگ عزاداری در جوامع شیعی است. از سینه‌زنی و نوحه‌خوانی تا برگزاری روضه‌های خانگی، این آیین‌ها حافظان بی‌زبانِ این قیام شده‌اند. هر سال، در ماه محرم، روضه‌ها نه‌تنها نام امام حسین (علیه‌السلام) را زنده می‌کنند، بلکه پیام او را تکرار و منتقل می‌سازند. فرهنگ سوگواری، حافظ حافظه تاریخی یک ملت است؛ حافظه‌ای که با اشک و نغمه زنده مانده است. لازم به ذکر است که مجموعه فرهنگی ثاقب نیز تمام تلاشش را با اعزام سخنران برای حفظ و پایداری این فرهنگ و روضه های خانگی انجام میدهد.
تأثیر عاشورا بر جنبش‌های عدالت‌خواهانه
قیام عاشورا تنها در مرزهای فرهنگی شیعه باقی نماند. نهضت‌هایی چون قیام مختار، انقلاب زید، نهضت مشروطه، و مهم‌تر از همه انقلاب اسلامی ایران، همه از عاشورا الهام گرفتند. امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) بارها تأکید کرد که «این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است». در بسیاری از جوامع مسلمان و حتی غیراسلامی، عاشورا نماد مقاومت در برابر ظلم و سلطه‌گری شده است. این ظرفیت الهام‌بخشی، عاشورا را از محدوده‌ی جغرافیا و زمان عبور داده و به پدیده‌ای جهانی بدل کرده است.
عاشورا؛ یک مکتب، نه یک واقعه
در نهایت، باید گفت که عاشورا نه یک حادثه که یک مکتب است. مکتبی که در آن درس عزت، توحید، مسئولیت‌پذیری، جوانمردی، و شهادت داده می‌شود. تا زمانی که انسان در پی حقیقت و آزادی است، عاشورا زنده خواهد بود. مکتب عاشورا به ما یاد میدهد که در برابر ظلم نباید سکوت کرد، حتی اگر تنها باشی.
ماندگاری عاشورا در ماندگاری ارزش‌های آن نهفته است. تا زمانی که انسان از خود می‌پرسد «چه باید کرد؟» و «در برابر ظلم چه وظیفه‌ای دارم؟»، عاشورا در قلب‌ها زنده خواهد بود. این قیام، به خاطر شجاعت مردانش، صلابت زنانش، اخلاص نیتش و روایت‌گری صادقانه‌اش، نه تنها در تاریخ باقی ماند، بلکه تاریخ را معنا کرد. عاشورا با خون نوشته شد، اما با اشک حفظ شد؛ و با جان‌ها زندگی می‌کند، شما هم اگر میخواهید نام و یاد عاشورا را زنده نگه دارید میتوانید با برگزاری روضه های خانگی این امر را انجام دهید، جهت درخواست سخنران روضه خانگی کلیک کنید
