در تقویم قمری اسلامی، ماه صفر به عنوان یکی از ماه‌های پرمصیبت شناخته می‌شود، و روز ۲۸ صفر از جمله روزهای برجسته‌ای است که با دو رویداد بزرگ و غم‌انگیز همراه است: رحلت پیامبر اکرم (ص) و شهادت امام حسن مجتبی (ع)، امام دوم شیعیان. رحلت پیامبر (ص) در ۲۸ صفر سال ۱۱ هجری قمری رخ داد و شهادت امام حسن (ع) نیز در همین روز، اما در سال ۵۰ هجری قمری اتفاق افتاد. در سال ۱۴۰۴ شمسی، این روز مصادف با جمعه ۳۱ مرداد است. در اسلام شیعه، این روز به عنوان یکی از ایام عزاداری رسمی تلقی می‌شود و مسلمانان در سراسر جهان، به ویژه شیعیان، با برگزاری مجالس سوگواری، روضه‌خوانی و اعمال عبادی، به بزرگداشت این دو شخصیت بزرگ می‌پردازند. تاریخ رحلت پیامبر اکرم (ص) و شهادت امام حسن (ع) در سال ۱۴۰۴ شمسی، ۲۸ صفر ۱۴۴۷ قمری مصادف با جمعه ۳۱ مرداد و همچنین در تقویم میلادی مصادف با ۲۲ آگوست ۲۰۲۵ است. این روز تعطیل رسمی در ایران است و با مجالس عزاداری همراه می شود.
در این مقاله، به بررسی جامع زندگی پیامبر اسلام (ص) از تولد تا رحلت، زندگی امام حسن مجتبی (ع) از ولادت تا شهادت، اهمیت این رویدادها در تاریخ اسلام، و تاریخ دقیق آن در سال ۱۴۰۴ شمسی می‌پردازیم.
زندگی‌نامه پیامبر اسلام (ص) از تولد تا بعثت
پیامبر اکرم (ص)، حضرت محمد بن عبدالله، در سال عام الفیل (حدود ۵۷۰ میلادی) در شهر مکه متولد شد. پدرش عبدالله بن عبدالمطلب پیش از تولد وی درگذشت و مادرش آمنه بنت وهب نیز در سن شش سالگی محمد (ص) از دنیا رفت. از این رو، سرپرستی او ابتدا به جدش عبدالمطلب و سپس به عمویش ابوطالب سپرده شد. دوران کودکی پیامبر در میان قبیله بنی‌هاشم، که از قبایل برجسته قریش بودند، گذشت. او از همان نوجوانی به صداقت و امانت‌داری شهرت یافت و لقب “محمد امین” را کسب کرد. در جوانی، به تجارت پرداخت و با حضرت خدیجه (س)، بانویی ثروتمند و پاکدامن، ازدواج کرد. این ازدواج، نقطه عطفی در زندگی وی بود و خدیجه نخستین بانویی بود که به اسلام ایمان آورد.
پیامبر (ص) پیش از بعثت، از بت‌پرستی و آداب جاهلی دوری می‌جست و اغلب در غار حرا به تفکر و عبادت می‌پرداخت. در سن ۴۰ سالگی، در ۲۷ رجب سال ۱۳ پیش از هجرت (۶۱۰ میلادی)، جبرئیل امین بر وی نازل شد و نخستین آیات قرآن (سورۀ علق) را بر او خواند: “اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ“. این رویداد، آغاز رسالت الهی پیامبر بود. دعوت اولیه او محرمانه و از خانواده آغاز شد: خدیجه، علی بن ابیطالب (ع). پس از سه سال، دعوت علنی شد و پیامبر مردم مکه را به توحید و ترک بت‌پرستی فراخواند. این دعوت با مخالفت شدید قریش روبرو شد، که منجر به آزار مسلمانان گردید. در این دوره، پیامبر دو هجرت به حبشه را سازماندهی کرد تا مسلمانان از آزار در امان بمانند.
دوران مدینه و گسترش اسلام
در سال ۱۳ بعثت (۶۲۲ میلادی)، پیامبر به مدینه هجرت کرد، که این رویداد مبدأ تقویم اسلامی شد. در مدینه، جامعه اسلامی را پایه‌گذاری کرد: ساخت مسجد قبا و مسجدالنبی، پیمان برادری میان مهاجرین و انصار، و تدوین نخستین قانون اساسی اسلامی. جنگ‌های متعددی مانند بدر، احد، خندق، و فتح مکه رخ داد که در نهایت به پیروزی اسلام منجر شد. فتح مکه در سال ۸ هجری، نقطه اوج قدرت اسلام بود و پیامبر با عفو عمومی، دل‌ها را به سوی اسلام جذب کرد. در سال ۱۰ هجری، حجة‌الوداع را انجام داد و در غدیر خم، علی (ع) را به عنوان جانشین معرفی کرد: “مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ”.
پیامبر (ص) نه تنها رهبر دینی، بلکه سیاستمدار، قاضی، و معلم بود. او قرآن را به عنوان معجزۀ جاویدان آورد و سیرۀ وی الگویی برای مسلمانان است. در زندگی شخصی، همسرانی داشت که هر کدام نقش اجتماعی یا سیاسی داشتند، مانند عایشه، حفصه، و ماریه. فرزندانش شامل قاسم، عبدالله، ابراهیم (پسران که در کودکی درگذشتند)، و فاطمه (س)، همسر امام علی (ع) و مادر امام حسن (ع) بودند.
رحلت پیامبر (ص) رویدادی که جهان اسلام را دگرگون کرد
در سال ۱۱ هجری، پس از بازگشت از حجة‌الوداع، پیامبر بیمار شد. در بستر بیماری، بر وحدت امت و پیروی از قرآن و عترت تأکید کرد. رحلت وی در ۲۸ صفر سال ۱۱ هجری (۸ ژوئن ۶۳۲ میلادی) رخ داد، در حالی که سر بر دامان علی (ع) داشت. این رویداد، مصیبتی بزرگ برای مسلمانان بود و منجر به اختلافاتی در جانشینی شد. پیامبر در مسجدالنبی آرمید و رحلت او پایان عصر نبوت را رقم زد. اهمیت این روز در اسلام شیعه، یادآوری مظلومیت خاندان پیامبر و آغاز انحرافات است.
زندگی‌نامه امام حسن مجتبی (ع) امام دوم شیعیان
امام حسن مجتبی (ع)، فرزند ارشد امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س)، در ۱۵ رمضان سال ۳ هجری (۶۲۵ میلادی) در مدینه متولد شد. پیامبر (ص) نام وی را “حسن” گذاشت و او را بسیار دوست داشت، به طوری که می‌فرمود: “حسن و حسین سید جوانان اهل بهشت‌اند“. دوران کودکی امام حسن با رحلت پیامبر (ص) و شهادت مادرش فاطمه (س) همراه بود، که این مصائب او را با سختی‌ها آشنا کرد. در زمان خلافت پدرش، در جنگ‌های جمل، صفین، و نهروان شرکت کرد و شجاعت خود را نشان داد.
پس از شهادت امام علی (ع) در سال ۴۰ هجری، مردم کوفه با امام حسن بیعت کردند و او خلیفه شد. اما معاویه بن ابوسفیان، با لشکرکشی به عراق، صلح را بر امام تحمیل کرد. صلح امام حسن در سال ۴۱ هجری، که شامل شروطی مانند عدم تعرض به شیعیان و انتقال خلافت به امام حسین (ع) پس از مرگ معاویه بود، یک استراتژی برای حفظ اسلام بود. امام حسن در دوران صلح، به تربیت شاگردان و نشر معارف پرداخت و دو بار تمام اموالش را در راه خدا بخشید، که لقب “کریم اهل بیت” را برایش به ارمغان آورد.
شهادت امام حسن (ع) مظلومیت در برابر توطئه
شهادت امام حسن در ۲۸ صفر سال ۵۰ هجری (۶۷۰ میلادی) رخ داد، زمانی که همسرش جعده، به تحریک معاویه، وی را مسموم کرد. امام در سن ۴۷ سالگی به شهادت رسید و وصیت کرد کنار جدش پیامبر دفن شود، اما بنی‌امیه مانع شدند و او در قبرستان بقیع آرمید. این شهادت، نمادی از مظلومیت امامان شیعه است و در اسلام شیعه، با عزاداری گرامی داشته می‌شود.
اهمیت ۲۸ صفر در اسلام شیعه و اعمال آن
۲۸ صفر در اسلام شیعه، روز عزای بزرگ است و با اعمال مانند غسل، نماز، زیارت پیامبر و امام حسن، و روزه همراه است. این روز یادآوری‌کننده وحدت امت و پیروی از اهل بیت است. در روایات، پیامبر فرمود: “پس از من، به قرآن و عترتم تمسک جویید“.
