تاریخ شهادت امام رضا (ع) در سال 1404 هجری شمسی، روز یکشنبه، 2 شهریور است. این تاریخ مصادف با 30 صفر 1447 هجری قمری و 24 آگوست 2025 میلادی است. این روز تعطیل رسمی در ایران است و مراسم عزاداری در حرم مطهر و سراسر کشور برگزار می‌شود. تاریخ شهادت امام رضا یکی از مهم‌ترین رویدادهای مذهبی است که هر ساله میلیون‌ها شیعه و دوستدار اهل بیت را به سوی حرم مطهرش در مشهد می‌کشاند. اگر به دنبال پاسخ به سؤالاتی مانند تاریخ شهادت امام رضا امسال، شهادت امام رضا چه روزی هست؟ یا نحوه شهادت امام رضا هستید، این مقاله جامع به سؤالات شما پاسخ خواهد داد. امام رضا (ع)، معروف به ضامن آهو، امام هشتم و غریب الغربا، در دوران خلافت مأمون عباسی به شهادت رسید و زندگی‌اش پر از درس‌های معنوی و تاریخی است. در ادامه، به بررسی زندگی، خانواده، روابط با مأمون، و جزئیات شهادت ایشان می‌پردازیم.
این مقاله بر اساس منابع معتبر تاریخی و مذهبی تدوین شده تا اطلاعات کاملی ارائه دهد. بیایید با زندگی‌نامه امام رضا (ع) شروع کنیم.
زندگی‌نامه امام رضا (ع) از ولادت تا امامت
امام رضا (ع)، هشتمین امام شیعیان اثنی عشری، با نام کامل علی بن موسی بن جعفر، در یازدهم ذی‌القعده سال ۱۴۸ هجری قمری (یا طبق برخی روایات ۱۵۳ هجری) در مدینه منوره به دنیا آمد. پدر بزرگوارشان امام موسی کاظم (ع)، امام هفتم شیعیان، و مادرشان کنیزی به نام نجمه خاتون (معروف به تُکتَم یا خیزران) بود. خیزران یا سبیکه، مادر امام رضا (ع)، از زنان پاکدامن و عالمه عصر خود بود که پس از تولد فرزندش، به تکتَم ملقب شد، به معنای “کامل‌شده”.
دوران کودکی امام رضا (ع) در مدینه گذشت و ایشان از همان سنین پایین، تحت تعلیم پدر امام کاظم (ع)، دانش‌های الهی و علوم اسلامی را فرا گرفتند. امام کاظم (ع)، هفتمین امام شیعیان، نقش کلیدی در تربیت علمی امام رضا (ع) داشت و ایشان را به عنوان یکی از برجسته‌ترین علمای زمان خود معرفی کرد. امام رضا (ع) در سن ۳۵ سالگی، پس از شهادت پدرشان در زندان هارون الرشید در سال ۱۸۳ هجری، به امامت رسیدند. دوران امامت ایشان ۲۰ سال طول کشید و با خلافت سه خلیفه عباسی – هارون الرشید، امین و مأمون – هم‌زمان بود.
در این دوره، امام رضا (ع) به عنوان مرکزی برای علم و دانش شناخته می‌شدند. ایشان در مجالس علمی شرکت کرده و با علمای ادیان مختلف مناظره می‌کردند. یکی از مشهورترین فعالیت‌های علمی‌شان، مناظرات در دربار مأمون بود که در آن، امام رضا (ع) با دانشمندان مسیحی، یهودی، زرتشتی و حتی ملحدان بحث می‌کرد و برتری اسلام و تشیع را اثبات می‌نمود. کتاب‌هایی مانند “الکافی” کلینی و “عیون اخبار الرضا” شیخ صدوق، این مناظرات را ثبت کرده‌اند.
امام رضا (ع) همچنین به کرامت‌های اخلاقی شهره بودند. لقب ضامن آهو از یکی از معجزات ایشان گرفته شده که در ادامه به آن می‌پردازیم. زندگی ایشان پر از مبارزه با ظلم عباسیان بود، اما همواره با صبر و حکمت پیش می‌رفتند.
خانواده امام رضا (ع) امام جواد (ع) و دیگران
خانواده امام رضا (ع) بخشی مهم از تاریخ تشیع است. همسر ایشان، سبیکه نوبیه یا خیزران، مادر تنها فرزند تاییدشده‌شان، امام جواد (ع) یا امام محمد تقی (ع) بود. امام جواد (ع) در سال ۱۹۵ هجری متولد شد و پس از شهادت پدر، در سن ۸ سالگی به امامت رسید. برخی منابع ازدواج امام رضا (ع) با دختر مأمون به نام ام حبیب را ذکر کرده‌اند، اما این ازدواج پس از انتصاب به ولایتعهدی رخ داد.
برادران و خواهران امام رضا (ع) نیز برجسته بودند. از جمله برادران: ابراهیم، احمد (شاهچراغ) و حمزه؛ و خواهران: حضرت فاطمه معصومه (س) که مرقدشان در قم است و مورد احترام شیعیان. حضرت معصومه (س) در راه دیدار برادر به قم سفر کرد و آنجا وفات یافت، که این رویداد تأثیر زیادی بر گسترش تشیع در ایران داشت.
امام کاظم (ع)، پدر امام رضا (ع)، نقش پدری معنوی برای ایشان داشت و علوم بسیاری را به ایشان آموخت. این خانواده، زنجیره‌ای از امامان معصوم را تشکیل می‌دهد که هدایت شیعیان را بر عهده داشتند.
داستان ضامن آهو معجزه‌ای از امام رضا (ع)
یکی از مشهورترین لقب‌های امام رضا (ع)، ضامن آهو است که از داستانی معجزه‌وار نشأت گرفته. طبق روایات، در دوران حضور امام در مرو، شکارچی‌ای آهویی را تعقیب می‌کرد. آهو به امام پناه برد و امام رضا (ع) از شکارچی خواست تا آهو را رها کند و ضمانت کرد که آهو بازخواهد گشت. شکارچی ابتدا تردید کرد، اما امام خود را گروگان قرار دادند. آهو رفت تا به بچه‌هایش شیر دهد و سپس بازگشت و خود را تسلیم کرد. شکارچی تحت تأثیر این معجزه، آهو را آزاد کرد و ایمان آورد.
این داستان نمادی از مهربانی امام رضا (ع) نسبت به مخلوقات خدا است و در ادبیات و هنر شیعیان بسیار تکرار شده. برخی در صحت جزئیات آن تردید دارند، اما اصل معجزه توسط علمای شیعه تایید شده و نشان‌دهنده کرامت امام هشتم است. ضامن آهو امروز یکی از محبوب‌ترین لقب‌های ایشان در میان مردم ایران است و در زیارت‌نامه‌ها ذکر می‌شود.
روابط امام رضا (ع) با مأمون از دعوت تا توطئه
مأمون عباسی، خلیفه‌ای زیرک و سیاستمدار، نقش کلیدی در زندگی امام هشتم (ع) داشت. پس از شکست برادرش امین، مأمون برای کنترل شورش‌های علویان و کسب مشروعیت، امام رضا (ع) را از مدینه به مرو (پایتختش در خراسان) دعوت کرد. این سفر در سال ۲۰۰ هجری آغاز شد و امام در مسیر، با مردم شهرهایی مانند نیشابور، قم و اهواز دیدار کرد و حدیث مشهور “سلسلة الذهب” (توحید قلعه محکمی است) را بیان فرمودند.
مأمون ابتدا خلافت را به امام پیشنهاد داد، اما امام رد کرد. سپس ولایتعهدی را تحمیل نمود (سال ۲۰۱ هجری)، با شرط عدم دخالت در امور حکومتی. این انتصاب، نام امام را بر سکه‌ها و خطبه‌ها برد، اما امام از آن برای تبلیغ تشیع استفاده کرد.
در نهایت، محبوبیت روزافزون امام، مأمون را به توطئه شهادت واداشت. این رابطه، نمونه‌ای از سیاست عباسیان در برابر اهل بیت است.
شهادت امام رضا تاریخ و نحوه
تاریخ شهادت امام رضا (ع) طبق منابع معتبر تاریخی، در تقویم قمری آخرین روز ماه صفر سال ۲۰۳ هجری قمری (۳۰ صفر ۲۰۳ هجری قمری) است. در تقویم میلادی، این تاریخ مصادف با ۵ سپتامبر ۸۱۸ میلادی (September 5, 818 AD) می‌باشد. و در تقویم شمسی، حدود ۱۴ شهریور ۱۹۷ هجری شمسی است (با توجه به تبدیل تقریبی میلادی به شمسی، که سال شمسی با کسر ۶۲۱ از میلادی محاسبه می‌شود، اما روز دقیق ممکن است اندکی متفاوت باشد). این تاریخ‌ها بر اساس روایات مشهور شیعه و منابع مانند ویکی‌پدیا و دانشنامه اسلامی استخراج شده و معتبر هستند، هرچند برخی روایات دیگر مانند ۲۳ ذی‌القعده یا رمضان را ذکر کرده‌اند، اما ۳۰ صفر پذیرفته‌شده‌ترین است.
نحوه شهادت امام رضا، مسمومیت توسط مأمون است. طبق روایات شیخ مفید، مأمون امام را با انگور مسموم یا آب انار زهرآلود مسموم کرد. یک روایت: امام با مأمون غذا خورد و بیمار شد، در حالی که مأمون تظاهر به بیماری کرد. روایت دیگر: سوزن‌های زهرآلود در انگور فرو برده شد. در نهایت امام در سن ۵۵ سالگی در طوس (مشهد کنونی) به شهادت رسید و در بقعه هارونیه آرمید.
امام پیش از شهادت، شهادت خود را پیش‌بینی کرده بودند و فرمودند: “بدترین مخلوق زمانم مرا مسموم خواهد کرد.”
