در اینجا به بررسی معیارهای حُسن عمل: با موضوع سختی عمل می پردازیم:
وَ انْتَهِ… بِعَمَلِي إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ. [۱]
در تبیین این فراز نوارنی از دعای مکارم الاخلاق، سه معیار از معیارهایی که موجب ارتقای کیفیت عمل و رسیدن به قلّه «أحسن الأعمال» می‌شود، بیان شد. چهارمین معیار عبارت است از سختی و استواری عمل. در روایت معروفی از رسول اکرم صلّی الله علیه و آله چنین نقل شده است:
أفضَلُ الأعمالِ أحمَزُها. [۲]
در معنای این روایت، معمولاً «أحمزها» را به «أشقّها» یا «أشدّها» معنا می‌کنند، یعنی برترین اعمال، سخت‌ترین و دشوارترین آنهاست؛ ولی با مراجعه به منابع اصیل لغت معلوم می‌شود که «أحمز» کمی با «أشق» فرق دارد و حتی ترجمه آن به «استوارترین» (أمتنها) که در برخی ترجمه‌ها مثل ترجمهمیزان الحکمةوارد شده است، هم ناقص است.
در کتابالعینخلیل فراهیدی که یکی از منابع اقدم و بسیار معتبر لغت است؛ «أحمزها» به «أشدها و أمتنها» معنا شده است.[۳ ]همچنین ابن منظور درلسان العرب [۴] و طریحی درمجمع البحرین[۵] آن را به «أمتنها و أقواها و أشدّها»، معنا کرده‌اند.
پس «أحمز» دو معیار دارد: یکی سختی و دیگری متانت و استواری. نمونه قرآنی کار سخت و دشوار، بیدار شدن قبل از اذان صبح و خواندن نماز شب به صورت کامل است که از مصادیق روشن این روایت می‌باشد. می‌فرماید:
إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلاً [۶]
قطعاً برخاستن در شب که اشاره به نافله شب دارد رنجش بيشتر و گفتار در آن هنگام استوار‌تر است.
مصداق دیگر کار «أحمز» جهاد فی سبیل الله است که با نیت خالص انجام می‌شود. بنا بر این، هر کار سختی که به درستی و متانت انجام شود «أفضل الأعمال» خواهد بود.
این مطلب در روایت دیگری از امیرالمؤمنین علیه السلام اینگونه بیان شده است:
أفضَلُ الأعمالِ ما أكرَهتَ عَلَيهِ نَفسَكَ. [۷]
برترينِ كارها، كارى است كه خود را بر انجام دادن آن به سختى وا دارى.
هرچند در این روایت استواری عمل وارد نشده است، ولی چنانچه گذشت، استواری همراه با سختی و دشواری، معیاری برای افضلیت کارها خواهد بود.
پی‌نوشت
[۱]. الصحيفة السجادية، ص۹۲، الدعاء۲۰.
[۲]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج ۷۰، ص ۱۹۱.
[۳]. العين، خلیل فراهیدی، ج۳، ص ۱۶۸.
[۴]. لسان العرب، ابن منظور، ج۵، ص ۳۳۹.
[۵]. مجمع البحرين، طریحی، ج۴، ص ۱۶.
[۶] مزمل/سوره۷۳، آیه۶.
[۷]. بحارالأنوار، علامه مجلسی، ج ۷۸، ص ۶۹، ح ۲۰.
