در این یادداشت به بررسی موضوع سپاسگزارى در کلام امام رضا می پردازیم:
الإمام الرضا عليه السلام :
من لم يشكر المنعم من المخلوقين لم يشكر اللّه عزّوجلّ
كسى كه از مردمان منعم سپاسگزارى ننمايد (در مقابل احسان و خيرى كه درباره او انجام داده) ، مانند اين است كه از خداوند بزرگ در برابر الطاف و مراحم او شكرگزارى نكرده است .
شرح :
شكر به معناى سپاسگزارى ، هم تكليفى در برابر خالق است و هم در برابر مخلوق . اگر چه شكر خالق كه همه نعمتها ، حتى نعمت احسان دوست از او است ، بسى لازم تر است ، اما طريقه تشكّر از او ، سپاسگزارى از كسانى است كه در طريق فيض و احسان او واقع گشته اند و به ما نعمتى را رسانده اند . خداوند متعال ، خود اين را از ما خواسته است كه از كسانى كه به ما احسان و كمكى كرده اند ، سپاسگزارى كنيم و به شكر خداوند بسنده نكنيم و چنين نگوييم كه چون عطا كننده حقيقى ، خداوند است و او قدرت اعطا را به افراد بخشيده است ، ديگر وظيفه اى در برابر اين كسان نداريم.
امام زين العابدين عليه السلام گفت وگوى اين افراد را با خداوند ، اين گونه به تصوير مى كشد : «يقول اللّه تبارك وتعالى لعبد من عبيده يوم القيامة : أشكرت فلانا؟ فيقول : بل شكرتك يا ربّ . فيقول : لم تشكرنى إذا لم تشكره ؛ ۲ خداوند تبارك و تعالى به بنده اى از بندگانش در روز قيامت مى گويد : آيا از فلانى سپاسگزارى كردى؟ و او مى گويد : تو را سپاس نهادم ، اى پروردگار من! خداوند مى گويد : چون او را سپاس ننهادى ، از من هم سپاسگزارى نكردى» . اين حديث كه به روشنى ، حديث مورد شرح ما را توضيح مى دهد ، درست در نقطه مقابل كسانى است كه به بهانه عرفان و ادعاى شهود حقيقت ، از يك تشكر ساده در برابر احسانها و عطاياى پاك و بى آلايش بندگان خوب خدا ، دريغ مى ورزند و با انكار نقش اين نيكوكاران ، وظيفه دينى و عرفى را از دوش خود بر مى دارند.
در حديثى منسوب به امام صادق عليه السلام ، اين دسته افراد ، مورد نفرين قرار گرفته اند ؛ زيرا راه نيكى و احسان مردم را مى بندند ؛ چه ، بسيارى از آدميان پس از كار نيك و احسان خود ، حداقل انتظارشان ، زبان خير و ثناى آن كسى است كه بر او نعمتى بخشيده اند و چون اين كمترين را مشاهده نمى كنند ، گاه حكم كلى مى رانند و مردم را ناسپاس مى خوانند و از احسان و نيكى به ديگران ، دست مى كشند. ۳ به اين دسته نيز بايد گفت ، پيامبران و امامان عليهم السلام و همه مؤمنان و نيكوكاران صالح و مخلص چنين اند . خداوند ، نيكى آنان را پوشيده مى دارد و آن را براى روز آخرت ، مى اندوزد.
سخنان گهربار امامان عليهم السلام در اين باره كم نيست و احاديث دالّ بر اين سنّت الهى تحت عنوان «المؤمن مكفّر» در عنوان «شكر۲» از كتاب ميزان الحكمه آمده است. ۴ گفتنى است اين حديث در ادبيات عاميانه و گاه برخى كتابها ، نقل به معنا شده و بدين صورت در آمده است : «من لم يشكر المخلوق لم يشكر الخالق» كه تنها تفاوت اين نقل با متن اصلى حديث در تعميم آن است ؛ زيرا متن اصلى به درستى ، تنها شكر و سپاس آن دسته از مردم و مخلوقين را واجب مى داند كه به ما نعمتى بخشيده و احسانى ارزانى مان داشته اند.
پی نوشت ها:
۱.عيون أخبار الرضا ، ج ۱ ، ص ۲۷ . حدثنا عليّ بن أحمد بن محمد بن عمران الدقّاق ومحمد بن أحمد السناني والحسين بن إبراهيم بن أحمد المكتب ـ رحمهم اللّه ـ ، قالوا: حدّثنا أبو الحسين محمد بن أبي عبد اللّه الكوفي ، عن سهل بن زياد الآدمي ، عن عبد العظيم بن عبد اللّه الحسني ، عن محمود بن أبي البلاد .
۲.كافى ، ج ۲ ، ص ۹۹ .
۳.ر .ك : الاختصاص ، ص ۲۴۱ .
۴.ميزان الحكمة ، ج ۴ ، ص ۱۴۹۳ .
